................................................................................
29/7/11
Ο ηθοποιός και ο χώρος του
ή η άρνηση ως λόγος ύπαρξης
ΤΗΣ ΝΑΤΑΛΙΑΣ ΚΑΤΣΟΥ
Χώρος κενός. Χώρος ελεύθερος και έξω ο κόσμος. Το χιόνι κι οι άνθρωποι. Κι οι άστεγοι. Χώρος μέσα στο χρόνο. Εδώ που η φαντασία δοκιμάζεται, εάν αντέχει την τρισδιάστατη μορφή. Καθρέφτες στους τοίχους, πόδια γυμνά, περπατάμε. Κυριολεκτικά. Σκορπίζουμε κι ενώνουμε, αγγίζουμε σώματα ξένα για να βρούμε το δικό μας. Δοκιμάζουμε. Ξανά και ξανά. Χωρίς λάθος. Το λάθος είναι αδύνατον όταν η πραγματικότητα είναι υποθετική. Περπατάμε στον χώρο, ελεύθερα. Να συγχρονίσουμε τα βήματα, την σκέψη, την ανάσα. Δεν φτάνει. Να ριχτούμε βαθύτερα, πριν από την σκέψη και την ανάσα, στο μαύρο της προσδοκίας. Εκεί πλάθουμε κάθε μέλος, κάθε σημείο του κορμιού γίνεται σταγόνα που ποτέ δεν πετρώνει. Ανταλλάσουμε το σώμα μας με την ζώνη του σαμουράι και περιμένουμε. Χωρίς αγωνία. Ό,τι κι αν έρθει πρέπει να ανταποκριθούμε. Η μόνη λεπίδα του ηθοποιού είναι η αντίδραση.
Αυτήν ακονίζουμε ανελέητα. Την άμεση, ειλικρινή και εντυπωσιακή ετοιμότητα. Την άρνηση στο λήθαργο, την αντίσταση στη βαρύτητα. Που μεταφράζεται σε μια άλλη δράση. Για να επέλθει μια ισορροπία. Ή μια δημιουργική έκπληξη.
Αtkac είναι το άλφα, είναι το πριν. Είναι αυτό που συνήθως λέμε προετοιμασία. Η στιγμή-πριν την πράξη, η κίνηση-πριν την κίνηση. Αυτή που καθορίζει τί θα γίνει. Έχει υπόσταση, συμβαίνει στο σώμα.
Είναι η αντίσταση των κλειδώσεων και των αρθρώσεων που δυσκολεύει το αυτονόητο, το καθίζει απέναντι, το ανακρίνει κι ύστερα το κάνει δράση με νόημα άλλο. Είναι η διάφανη μεμβράνη που παγιδεύει τα μέλη και δένει τις κινήσεις σε μια συνέχεια, το αόρατο νήμα που νοηματοδοτεί. Αυτή είναι η πρώτη άρνηση. Στη Ρωσία το λένε atkac.
***
Ο πρώτος ηθοποιός ανεβαίνει στην σκηνή. Ο χώρος μυρίζει αναμονή. Όλοι ξέρουν ένα μεγάλο μυστικό, ότι αυτό που θα αρχίσει τώρα είναι έξω από την πραγματικότητα. Αυτός ο άνθρωπος θα πάψει να ανήκει στον εαυτό του και θα μεταμορφωθεί σε κάτι άλλο. Καθόλου φυσιολογικό. Ποιος το χρειάζεται; ποιον θα ωφελήσει; δεν είναι γελοίο, μια τέτοια προφανής σύμβαση; Ο χρόνος που χρειάζεται ο ηθοποιός για να ξεπεράσει αυτά τα βουβά ερωτήματα είναι η προετοιμασία του. Η άρνηση του. Η δεύτερη. Κάθε φορά που ανεβαίνει στην σκηνή πρέπει να αρνείται αυτόν τον δισταγμό, να πείσει τον εαυτό του και τους άλλους ότι αυτό είναι αναγκαίο και πραγματικό, το θέατρο. Κάθε φορά που ανεβαίνει στην σκηνή πρέπει ακόμη να αρνείται τον εαυτό του. Λίγη σημασία έχει εάν πρόκειται για κλόουν ή ακροβάτη ή μέλος ενός χορού, ή πρωταγωνιστή σε ρεαλιστικό δράμα. Το σώμα και το μυαλό του ηθοποιού, τόσο αληθινό όσο ποτέ, χαρίζονται στο παιχνίδι. Σε μια στιγμή καθαρής αυτοσυνείδησης, ο ηθοποιός-performer βγαίνει από το σώμα του για να μπορεί να ενωθεί με αυτό ολοκληρωτικά σε ένα άλλο επίπεδο. Είναι μια άρνηση τού είναι όπως αυτό ισχύει ως εκείνη την στιγμή κι ένα πέρασμα σε μια άλλη αλήθεια. Άλλωστε, εάν ο ηθοποιός ήταν σε απόλυτη ταύτιση με τον εαυτό του και την εικόνα του, χωρίς αμφιβολίες και ανασφάλειες, δεν θα ήταν καλλιτέχνης, θα ήταν υπάλληλος σε γραφείο. Είναι αυτός ο δισταγμός που ροκανίζει την σκηνή πριν την παράσταση. Εάν τον ξεπεράσει, δικαιούται να ανέβει και να μας πει μια ιστορία. Πρέπει να βρει τον εσωτερικό του λόγο ο καλλιτέχνης που θέλει να μας κλέψει τον χρόνο και την προσοχή μας. Τον λόγο ως αιτία και ως τρόπο έκφρασης.
Αυτός ο λόγος δεν προκύπτει ούτε από έμπνευση ούτε από συνήθεια. Χρειάζεται καθημερινή αναμέτρηση. Όλες οι συνθήκες της πραγματικότητας φωνάζουν εκκωφαντικά στον ηθοποιό να κλειστεί στο σπίτι του και να σιωπά. Η άρνηση απλώνει σαν την γύρη του Απρίλη. Θέλει δύναμη και τόλμη για να κάνει μία κίνηση ένας άνθρωπος και να τον κοιτάζουν οι εκατό μέσα από το σκοτάδι. Πρέπει να αποκοπεί από όλα τα φυσιολογικά και καθημερινά κι ανθρώπινα, να στραγγίξει ό,τι έχει ως το τέρμα και λίγο πριν το θάνατο να ξεσπάσει και να γλιτώσει τους ανθρώπους από τις ψευδαισθήσεις. Τις ψευδαισθήσεις που έχουν οι ίδιοι υφάνει για αλήθεια, κι όχι την ψευδαίσθηση που τίμια η τέχνη προσφέρει.
Έχει αυτοκαταστροφή ο ηθοποιός μέσα του, έχει σκοτάδια και πληγές - ποιος δεν έχει; Κι αυτά πρέπει να τα αρνηθεί, να τα κουρελιάσει και να τα κάνει σκηνικό, να μας δανείσει τους φόβους του και να μας ξυπνήσει το γέλιο και το κλάμα. Δεν κλαίει ο κλόουν, ούτε γελάει. Πράττει μόνο. Perpetuum mobile, με γενναιόδωρες κινήσεις, προ-ετοιμάζει την πτώση του. Γιατί γελάμε ενώ ακόμη ανεβαίνει μια σκάλα; είναι τόσο αφοσιωμένος, μας προ-ετοιμάζει, οπωσδήποτε θα πέσει. Όσο πιο μεγάλη η κίνηση τόσο μεγαλύτερο το ρίσκο. Όσο μεγαλύτερη προ-ετοιμασία, τόσο σημαντικότερη κίνηση. Όμως δεν διστάζει - όχι τώρα που η παράσταση έχει αρχίσει. Σίγουρα αρνήθηκε πριν, αρνήθηκε να είναι ασφαλής, να μην εκτεθεί στην ανελέητη χλεύη. Μέσα στην ασφάλεια και την ησυχία, η μοναξιά γίνεται τέρας και μας σπαράσσει. Καλύτερα στα ζωντανά λιοντάρια. Αυτοί που στο τέλος, όταν ο ηθοποιός ισορροπήσει στο σπασμένο ποδήλατο με την μοναδική ρόδα, χωρίς τιμόνι, θα χειροκροτήσουν. Κι αυτό αρκεί, μας ξανακάνει ανθρώπους. Και χαρίζει στον ηθοποιό την συνείδησή του: δεν είναι σαν τους άλλους, αλλά δεν είναι και διωγμένος. Αύριο θα πρέπει κάτι άλλο να αρνηθεί, κάτι άλλο να προ-ετοιμάσει για να έχει λόγο να βγει στους δρόμους, να ανέβει στις σκηνές και να φωνάξει, να χορέψει, να ελευθερώσει όσα εμείς δεν τολμάμε.
Αρνούμαι σημαίνει πρώτα αναιρούμαι κι ύστερα αρχίζω.
Η Ναταλία Κατσού είναι θεατρολόγος και ποιήτρια
 |
| Κωνσταντίνα Αραπάκη- Χωρίς τίτλο |
Αυτήν ακονίζουμε ανελέητα. Την άμεση, ειλικρινή και εντυπωσιακή ετοιμότητα. Την άρνηση στο λήθαργο, την αντίσταση στη βαρύτητα. Που μεταφράζεται σε μια άλλη δράση. Για να επέλθει μια ισορροπία. Ή μια δημιουργική έκπληξη.
Αtkac είναι το άλφα, είναι το πριν. Είναι αυτό που συνήθως λέμε προετοιμασία. Η στιγμή-πριν την πράξη, η κίνηση-πριν την κίνηση. Αυτή που καθορίζει τί θα γίνει. Έχει υπόσταση, συμβαίνει στο σώμα.
Είναι η αντίσταση των κλειδώσεων και των αρθρώσεων που δυσκολεύει το αυτονόητο, το καθίζει απέναντι, το ανακρίνει κι ύστερα το κάνει δράση με νόημα άλλο. Είναι η διάφανη μεμβράνη που παγιδεύει τα μέλη και δένει τις κινήσεις σε μια συνέχεια, το αόρατο νήμα που νοηματοδοτεί. Αυτή είναι η πρώτη άρνηση. Στη Ρωσία το λένε atkac.
***
Ο πρώτος ηθοποιός ανεβαίνει στην σκηνή. Ο χώρος μυρίζει αναμονή. Όλοι ξέρουν ένα μεγάλο μυστικό, ότι αυτό που θα αρχίσει τώρα είναι έξω από την πραγματικότητα. Αυτός ο άνθρωπος θα πάψει να ανήκει στον εαυτό του και θα μεταμορφωθεί σε κάτι άλλο. Καθόλου φυσιολογικό. Ποιος το χρειάζεται; ποιον θα ωφελήσει; δεν είναι γελοίο, μια τέτοια προφανής σύμβαση; Ο χρόνος που χρειάζεται ο ηθοποιός για να ξεπεράσει αυτά τα βουβά ερωτήματα είναι η προετοιμασία του. Η άρνηση του. Η δεύτερη. Κάθε φορά που ανεβαίνει στην σκηνή πρέπει να αρνείται αυτόν τον δισταγμό, να πείσει τον εαυτό του και τους άλλους ότι αυτό είναι αναγκαίο και πραγματικό, το θέατρο. Κάθε φορά που ανεβαίνει στην σκηνή πρέπει ακόμη να αρνείται τον εαυτό του. Λίγη σημασία έχει εάν πρόκειται για κλόουν ή ακροβάτη ή μέλος ενός χορού, ή πρωταγωνιστή σε ρεαλιστικό δράμα. Το σώμα και το μυαλό του ηθοποιού, τόσο αληθινό όσο ποτέ, χαρίζονται στο παιχνίδι. Σε μια στιγμή καθαρής αυτοσυνείδησης, ο ηθοποιός-performer βγαίνει από το σώμα του για να μπορεί να ενωθεί με αυτό ολοκληρωτικά σε ένα άλλο επίπεδο. Είναι μια άρνηση τού είναι όπως αυτό ισχύει ως εκείνη την στιγμή κι ένα πέρασμα σε μια άλλη αλήθεια. Άλλωστε, εάν ο ηθοποιός ήταν σε απόλυτη ταύτιση με τον εαυτό του και την εικόνα του, χωρίς αμφιβολίες και ανασφάλειες, δεν θα ήταν καλλιτέχνης, θα ήταν υπάλληλος σε γραφείο. Είναι αυτός ο δισταγμός που ροκανίζει την σκηνή πριν την παράσταση. Εάν τον ξεπεράσει, δικαιούται να ανέβει και να μας πει μια ιστορία. Πρέπει να βρει τον εσωτερικό του λόγο ο καλλιτέχνης που θέλει να μας κλέψει τον χρόνο και την προσοχή μας. Τον λόγο ως αιτία και ως τρόπο έκφρασης.
Αυτός ο λόγος δεν προκύπτει ούτε από έμπνευση ούτε από συνήθεια. Χρειάζεται καθημερινή αναμέτρηση. Όλες οι συνθήκες της πραγματικότητας φωνάζουν εκκωφαντικά στον ηθοποιό να κλειστεί στο σπίτι του και να σιωπά. Η άρνηση απλώνει σαν την γύρη του Απρίλη. Θέλει δύναμη και τόλμη για να κάνει μία κίνηση ένας άνθρωπος και να τον κοιτάζουν οι εκατό μέσα από το σκοτάδι. Πρέπει να αποκοπεί από όλα τα φυσιολογικά και καθημερινά κι ανθρώπινα, να στραγγίξει ό,τι έχει ως το τέρμα και λίγο πριν το θάνατο να ξεσπάσει και να γλιτώσει τους ανθρώπους από τις ψευδαισθήσεις. Τις ψευδαισθήσεις που έχουν οι ίδιοι υφάνει για αλήθεια, κι όχι την ψευδαίσθηση που τίμια η τέχνη προσφέρει.
Έχει αυτοκαταστροφή ο ηθοποιός μέσα του, έχει σκοτάδια και πληγές - ποιος δεν έχει; Κι αυτά πρέπει να τα αρνηθεί, να τα κουρελιάσει και να τα κάνει σκηνικό, να μας δανείσει τους φόβους του και να μας ξυπνήσει το γέλιο και το κλάμα. Δεν κλαίει ο κλόουν, ούτε γελάει. Πράττει μόνο. Perpetuum mobile, με γενναιόδωρες κινήσεις, προ-ετοιμάζει την πτώση του. Γιατί γελάμε ενώ ακόμη ανεβαίνει μια σκάλα; είναι τόσο αφοσιωμένος, μας προ-ετοιμάζει, οπωσδήποτε θα πέσει. Όσο πιο μεγάλη η κίνηση τόσο μεγαλύτερο το ρίσκο. Όσο μεγαλύτερη προ-ετοιμασία, τόσο σημαντικότερη κίνηση. Όμως δεν διστάζει - όχι τώρα που η παράσταση έχει αρχίσει. Σίγουρα αρνήθηκε πριν, αρνήθηκε να είναι ασφαλής, να μην εκτεθεί στην ανελέητη χλεύη. Μέσα στην ασφάλεια και την ησυχία, η μοναξιά γίνεται τέρας και μας σπαράσσει. Καλύτερα στα ζωντανά λιοντάρια. Αυτοί που στο τέλος, όταν ο ηθοποιός ισορροπήσει στο σπασμένο ποδήλατο με την μοναδική ρόδα, χωρίς τιμόνι, θα χειροκροτήσουν. Κι αυτό αρκεί, μας ξανακάνει ανθρώπους. Και χαρίζει στον ηθοποιό την συνείδησή του: δεν είναι σαν τους άλλους, αλλά δεν είναι και διωγμένος. Αύριο θα πρέπει κάτι άλλο να αρνηθεί, κάτι άλλο να προ-ετοιμάσει για να έχει λόγο να βγει στους δρόμους, να ανέβει στις σκηνές και να φωνάξει, να χορέψει, να ελευθερώσει όσα εμείς δεν τολμάμε.
Αρνούμαι σημαίνει πρώτα αναιρούμαι κι ύστερα αρχίζω.
Η Ναταλία Κατσού είναι θεατρολόγος και ποιήτρια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου