"Ανάμεσα στις Συμπληγάδες" Του Κώστα Γεωργουσόπουλου ("ΝΕΑ", Δευτέρα 08 Αυγούστου 2011)

...................................................................................

Ανάμεσα στις Συμπληγάδες

ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ

Του Κώστα Γεωργουσόπουλου

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στα "ΝΕΑ", Δευτέρα 08 Αυγούστου 2011

Τη «Μήδεια» του Ευριπίδη ανέβασε στην Επίδαυρο ο Αντώνης Αντύπας σε μετάφραση Γιώργου Χειμωνά με την Αμαλία Μουτούση (Μήδεια) και τον Χρήστο Λούλη (Ιάσονας)

Είναι αδιανόητο, σήμερα, που έχει κατακλυστεί η πνευματική αγορά με πολιτικές, κοινωνιολογικές, έμφυλες πολυπολιτισμικές μελέτες, παγκοσμιοποιημένες και εφήμερες, γύρω από τα ποικίλα προβλήματα της συναλοιφής των πολιτισμών, σήμερα που οργιάζουν οι συγκρούσεις γύρω από τις θρησκευτικές φονταμενταλιστικές διαφορές, τον ρατσισμό και έχει πάρει την περιωπή σχεδόν αυτόνομης επιστήμης η θέση, η μοίρα και η λειτουργία της γυναίκας στον κόσμο και στην κουλτούρα των λαών, να μην εστιάζεται κυρίως το έργο του Ευριπίδη σ' αυτά τα προβλήματα όχι απλώς ως προδρομικό αλλά και άκρως επαναστατικό.

Και βεβαίως να μην συνεξετάζεται ο ευριπίδειος προβληματισμός συναρτήσει της σοφιστικής επιχειρηματολογίας.

Πώς μπορεί να αγνοεί κανείς το μέγα πρόβλημα που απασχόλησε τους σοφιστές και κατ' ακολουθία τον Ευριπίδη της πολιτιστικής ώσμωσης Ελλήνων και «βαρβάρων»; Κανείς δεν θέλησε να αντιληφθεί τη Δικαιοσύνη του Ευριπίδη όταν βάζει τον Θόαντα στην ταυρική «Ιφιγένεια» να λέει ακούγοντας πως ο Ορέστης σκότωσε τη μάνα του «αυτά τα πράγματα είναι αδιανόητα στους βαρβάρους» και στη «Μήδεια» να ακούγεται πως οι παιδοκτονίες είναι αδιανόητες στους Ελληνες. Ιδού η ευριπίδεια και σοφιστική ειρωνεία! Το πρόβλημα που τίθεται στις τραγωδίες του από τη μια είναι η ενότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, αδιακρίτως φυλής, γλώσσας, θρησκείας, ηθών, και από την άλλη η πηγή της ανθρώπινης δυστυχίας, ο πολιτισμός, όπως προσφυώς στα χρόνια ανέλυσε το πρόβλημα ο Φρόιντ, άλλη μια φορά αναπτύσσοντας αρχαίους θεμελιώδεις στοχασμούς.

Η Μήδεια, η Ανδρομάχη από τη μια, η Ιφιγένεια, η Ελένη από την άλλη προσπαθούν να επιβιώσουν οι πρώτες στα ελληνικά ήθη και οι δεύτερες στα βαρβαρικά.

Η Μήδεια υπερασπίζεται το φυσικό δίκαιο, την παράδοση, τις ρίζες και τις αισθητηριακές έλξεις και απώσεις του ερωτικού ενστίκτου. Ο Ιάσων κολυμπάει μέσα στον ορθολογισμό, στην έννομη τάξη και τη λογική των θεσμών. Αυτά τα θέματα τα έχει εξαντλήσει ο Κορνήλιος Καστοριάδης και οι θεωρίες για τις «ανοιχτές κοινωνίες» από την άλλη (π.χ. Καρλ Πόπερ).

Στη σημερινή Ευρώπη και στην πολιτισμική Ελλάδα είναι δυνατόν να μην εστιάζεται η ερμηνεία της Μήδειας, αφού υπάρχει ρητό κλειδί στο κείμενο, πυρηνικό θέμα, στην πολιτισμική διαφορά στα θέματα γάμου, έρωτα και παιδαγωγίας; Κανείς επιτέλους δεν θα προβληματιστεί γιατί η Μήδεια είναι η ΜΟΝΗ γυναίκα παιδοκτόνος, ενώ η αρχαία τραγωδία είναι γεμάτη με συζυγοκτόνους, αυτόχειρες γυναίκες, άντρες και παιδοκτόνους πατέρες-αφέντες;

Το αριστούργημα του Ευριπίδη τείνει να γίνει ο τραγικός «Μάκβεθ», το καταραμένο έργο για σκηνοθέτες και ηθοποιούς. Ψάχνει κανείς με τον φακό να βρει μια ολοκληρωμένη σκηνοθετική ή υποκριτική άποψη. Και δοκίμασαν γίγαντες της ελληνικής σκηνοθεσίας (Ροντήρης, Κουν, Σολομός, Βολανάκης, Ευαγγελάτος) και ταλαντούχοι νεώτεροι, Ελληνες και ξένοι (Χρονόπουλος, Λιβαθινός, Κοντούρη, Βασίλιεφ, Στάιν) και αναφέρομαι μόνο στα Επιδαύρια. Και οι μεγαλύτερες ελληνίδες ηθοποιοί. Κάπου το έργο αντιστεκόταν, κάπου έμπαζαν οι ερμηνείες, είτε κλασικές είτε ρομαντικές, είτε νατουραλιστικές, είτε εξπρεσιονιστικές, είτε μεταμοντέρνες.

Ο Αντώνης Αντύπας είναι ένας σκηνοθέτης που φοβάται τα μεγάλα τραγικά κείμενα, δηλαδή τα σέβεται, και κάνει πολύ καλά. Γι' αυτό δεν είναι από εκείνους που σώνει και καλά επιθυμούν στο πιτς-φιτίλι (όπως τόσοι και τόσοι) να ανεβάσουν τραγωδία, και μάλιστα στην Επίδαυρο. Σέβεται εν πρώτοις τα κείμενα ως λόγο και φτάνει να μην προβαίνει ούτε σε αναγκαίους για το σημερινό κοινό μυθολογικούς ακρωτηριασμούς.

Σέβεται την εκφορά του λόγου, τον ρυθμό του μεταφραστή και κυρίως τη δομική διαφορά των επεισοδίων και των λυρικών μερών. Τιμά τον μελισμένο λόγο και σ' αυτό έχει πολύτιμο συμπαραστάτη την ευαισθησία (μουσική και φιλολογική) της Ελένης Καραΐνδρου. Η «Μήδειά» του ήταν μια πεντακάθαρη ανάγνωση αλλά κυριολεκτικά: Ανάγνωση. Εμεινε κανείς με την εντύπωση πως η σπουδαία λεπτοδουλειά έγινε στο τραπέζι πριν η πρόβα «σηκωθεί». Εκεί πρέπει να δούλεψε εξαντλητικά και η σοφία της Γεμεντζάκη που δίδαξε την εκφορά του λόγου. Κι αυτό φάνηκε. Οι ηθοποιοί άρθρωναν τόσο στρογγυλά ώστε φαινόταν στους νεώτερους και στον Χορό ο μηχανισμός και τα σωματικά δείγματα παραγωγής φωνής.

Αλλά όπως στη ζωγραφική δεν πρέπει να φαίνονται οι πινελιές που απορρίφτηκαν και στην ποίηση οι λέξεις που διαγράφηκαν, και στην υποκριτική δεν πρέπει να φαίνεται ο μόχθος. Και στην παράσταση του Αντύπα υπήρξε μόχθος πολύς και σοβαρός. Αλλά φαινόταν! Δυστυχώς το αναγνωστικό ήθος πέρασε και στην μίμησιν πράξεως. Ακινησία, μετωπική υποκριτική, ψυχρότητα αποστάσεων, σημαίνουσες πόζες. Μια παράσταση ασώματη! Μετρημένα βηματάκια, ορθολογισμένα γεωμετρικά σχήματα, σχηματοποίηση του Χορού. Και επιστροφή στο σπρεχ-κορ, τη ρυθμική συνεκφώνηση που καταδίκαζαν οι «μοντέρνοι» στον Ροντήρη το 1938 αλλά όταν το έφερε ο Στάιν έγινε μεταμοντέρνος οίστρος! 

Η χαμένη ευκαιρία της Αμαλίας Μουτούση

Η Καραΐνδρου με τη γερή μουσική φλέβα διάβασε σωστά τα λυρικά μέρη, αλλά άφησε ανεκμετάλλευτα τα δραματικά. Αυτά τα ανέλαβε η συνεκφώνηση. Η Στελλάτου είχε δεμένα τα χέρια με τόσο μινιμαλιστική σκηνοθετική γραμμή.

Οι ηθοποιοί, όλοι διάβασαν με κύρος και σεβασμό την καλύτερη μετάφραση του Χειμωνά. Και μακάρι η ανάγνωση να μαγνητογραφηθεί και να πάει στα σχολεία. Αλλά το βάθος των ρόλων διέφυγε και δεν εννοώ το ψυχολογικό, αν και ψήγματα ψυχολογισμού και ρομαντισμού δεν λείπουν από τον Ευριπίδη.

Αλλη μια ευκαιρία χαμένη για το σημαντικότερο υποκριτικό ταλέντο της γενιάς της, τη Μουτούση. Επαιζε στο κενό προς το κοινό.

Κρατώ τη λιτή παρουσία της Καλλιμάνη, του Πάνου και του Νταλιάνη. Ο Λεμπεσόπουλος ο μόνος που υπερκινήθηκε μέσα στην καθολική ακινησία, φάνηκε παραφωνία. Ο Λούλης έξοχος στον ορθολογισμό, φάλτσαρε στο τελικό πάθος. Ο Ημελλος στον τραγικό χώρο αναπτύσσει τη θαυμάσια μανιέρα του.

Ο Πάτσας άλλη μια φορά σεβάστηκε το τοπίο της Επιδαύρου σημαίνοντας συμβολικά: η Αργώ-Μήδεια πετώντας ανάμεσα στις Συμπληγάδες πέτρες.

....................................................................................
την κριτική του Κ.Γεωργουσόπουλου αντέγραψε η Μελπομένη Προβοπούλου.