Ο επίλογος από ένα μικρό, αλλά σπουδαίο, βιβλιαράκι του Στέλιου Παπαθανασίου ("Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στα άδυτα της δημοσιογραφίας" - εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ) Το ποίημα του Δ. Αντωνίου "Οι Κακοί Έμποροι" εξαιρετική αφιέρωση στη μνήμη του μεγάλου Σκιαθίτη.

.................................................................................



...Ποια απάντηση θα δώσουμε στους φοιτητές ενός τμήματος δημοσιογραφίας, όταν θα μας ρωτήσουν "τι κέρδισε ο Παπαδιαμάντης από τη δημοσιογραφία και τη λογοτεχνία;" Μια πρώτη απάντηση είναι πως ο ίδιος δεν κέρδισε τίποτα. Εμείς κερδίσαμε. Ο Παπαδιαμάντης έζησε στην Αθήνα 35 χρόνια "πότε νηστικός και πότε χορτάτος", κατά τα λεγόμενά του,* για να πεθάνει τελικά στην ψάθα, τον Γενάρη του 1911, στο πατρικό της Σκιάθου.

   Για μια δεύτερη απάντηση μάλλον θα χρειαστεί να τους παραπέμψουμε στον ακαδημαϊκό και πρόεδρο της ΕΣΗΕΑ Σπύρο Μελά, ο οποίος έγραψε: "Κανένας άνθρωπος, πνευματικός ή μη, στη νεώτερη Ελλάδα, δεν έδειξε τόση περιφρόνηση προς κάθε κοινωνική προαγωγή, κάθε διάκριση, κάθε αρριβισμό όσο ο Παπαδιαμάντης".** Υπό την έννοια αυτή, ισχύει και για τον Σκιαθίτη Γέροντα η μοναδική φράση από ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Νέον Πνεύμα το 1893 σε μετάφραση του ιδίου εκ του αγγλικού: "Ευπαίδευτος αλλ' αφανής τις ανήρ της επιστήμης θα επιζήση εν τη νεωτέρα ιστορία ως ειπών ότι "δεν είχε καιρόν ν' αποκτήση χρήματα"***
   Προσωπικά, αφού θα χαρακτήριζα το έργο του Παπαδιαμάντη αχώρητο και ανέσπερο, και τον ίδιο απόλυτο εκφραστή του χαροποιού πένθους, που χαρακτηρίζει "τον παράξενο τρόπο των Ελλήνων",**** θα τους διάβαζα (αντί μνημοσύνου) ένα ποίημα που έγραψε ο Δημήτριος Αντωνίου:

                ΟΙ ΚΑΚΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ

Κύριε - άνθρωποι απλοί,
πουλούσαμε υφάσματα
(κ' η ψυχή μας 
ήταν το ύφασμα που δεν τ' αγόρασε κανείς).

Την τιμή δεν κανονίζαμε απ' την ούγια,
η πήχη και τα ρούπια ήταν σωστά /
τα ρετάλια δεν τα δώσαμε μισοτιμής ποτέ
- η αμαρτία μας!

Είχαμε μόνο ποιότητας πραμάτια. 
Έφτανε στη ζωή μας μια στενή γωνιά
- πιάνουνε στη γη μας λίγο τόπο τα πολύτιμα - .

Τώρα, με την ίδια πήχη που μετρήσαμε
μέτρησέ μας / δε μεγαλώσαμε το εμπορικό μας /
Κύριε, σταθήκαμε έμποροι κακοί!

........................................................................

*: βλ. αλληλογραφία Α. Παπαδιαμάντη σ.121

**: βλ. πρόλογο Σπ.Μελά στον α' τόμο των Απάντων του Παπαδιαμάντη, 1954

***: βλ. Ν.Δ.Τριανταφυλλόπουλου "Έσοπτρο για δασκάλους", Νεοελληνική Παιδεία, τ.23 (1991)

****: βλ. Χρήστου Βακαλόπουλου, ό.π.

 Άκουσε εδώ μια συμπαθητική μελοποίηση του κλασικού, πια, παπαδιαμαντικού ποήματος "Το σκοτεινό τρυγόνι" (οι στίχοι εμφανίζονται στα "περισσότερα" στο You Tube)