"Η τραγωδία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας" του Rimas Tuminas, σκηνοθέτη της παράστασης "Οιδίπους τύραννος" του Εθνικού θεάτρου και του θεάτρου Βαχτανγκοφ στην Επίδαυρο (29 & 30/7/2016)

.............................................................

Η τραγωδία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

του Rimas Tuminas, σκηνοθέτη*

   Η τραγωδία του Σοφοκλή Οιδίπους Τύραννος ηχεί σήμερα ως ιστορία μιας γενιάς που έχει φύγει και ενός ανθρώπινου μεγαλείου που έχει χαθεί.

   Εκείνοι ήταν άνθρωποι ικανοί να βιώσουν την ενοχή, μια δυνατότητα που περικλείει τη σοφία και το μεγαλείο του ανθρώπου.

   Οι άνθρωποι εκείνης της γενιάς έχουν πια φύγει. Ο πατέρας και η μητέρα μου ανήκαν σ' αυτούς. Πάντα είχαν στο νου τους ότι, σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής τους, ένας άνθρωπος μπορεί να θεωρήσει τον εαυτό του ανάξιο της θέσης για την οποία τον προορισε η μοίρα.

   Από τη σημερινή σκοπιά, οι άνθρωποι της προηγούμενης γενιάς φαντάζουν σαν τους αρχαίους τιτάνες - εκείνα τα πελώρια πλάσματα που ήταν δυνατά σαν τους αιώνιους βράχους. Άνθρωποι τέτοιας ρωμαλέας καταγωγής ήταν έτοιμοι να δεχτούν ως την πιο σημαντική αποκάλυψη  της ζωής τους, την ξαφνική συνειδητοποίηση της ίδιας τους της ήττας, της ταπείνωσης ή των εγκλημάτων που άθελά τους διέπραξαν απέναντι σε ό,τι πολυτιμότερο είχαν : τα παιδιά, το σπίτι, την πατρίδα τους.

    Η δύναμη των ανθρώπων της προηγούμενης γενιάς έγκειτο επίσης στην ετοιμότητά τους να αυτοτιμωρηθούν για το έγκλημά τους. Η ενοχή τους απαιτούσε εξιλέωση. Ήταν δράστες και ταυτόχρονα δικαστές. Οι τιμωρίες που επέβαλλαν στον εαυτό τους ήταν οι πιο σκληρές. Να συγχωρείς τον πλησίον σου, αλλά όχι τον εαυτό σου: αυτή είναι αρχαία ηθική βάση ανθρώπου που ποτέ δεν ξεχνά ότι φαίνεται ανάξιος στα μάτια του Θεού.

Τέτοιοι άνθρωποι έχουν σχεδόν εκλείψει σήμερα. Το να αυτοτιμωρείσαι για τις αμαρτίες σου είναι εκτός μόδας!  Στην εποχή μας επικρατεί η αίσθηση της απόλυτης αθωότητας. Για ό,τι άσχημο συμβαίνει, οι άνθρωποι αναζητούν ευθύνες οπουδήποτε αλλού εκτός από τον ίδιο τον εαυτό τους: στους γείτονες, στην πόλη, στην πολιτική, στην κυβέρνηση, στη χώρα. Λένε: "μακάρι να είχα γεννηθεί σε μια άλλη οικογένεια ή σε άλλη χώρα ή σε διαφορετική εποχή· τότε όλα θα ήταν διαφορετικά...".

 

   Για μένα, ο κύριος χαρακτήρας της τραγωδίας Οιδίπους τύραννος δεν είναι ο Οιδίποδας, αλλά η Ιοκάστη - αυτή η στοργική μητέρα, ευγενική σύζυγος, σπουδαία βασίλισσα και σοφή γυναίκα, που μετά την απώλεια του συζύγου της αγάπησε τον ήρωα που έσωσε την πατρίδα της. Η Ιοκάστη αποτελεί πηγή δύναμης τόσο για τον Οιδίποδα όσο και για τον Κρέοντα. Η αυτοτιμωρία της είναι η πιο σκληρη. Και δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά για τους Τιτάνες, η μόνη ενδεδειγμένη τιμωρία για τα εγκλήματά τους είναι ο θάνατος.

*Σημείωση: Ο Rimas Tuminas είναι ο σκηνοθέτης της παράστασης "Οιδίπους τύραννος" που παρουσίασαν σε συμπαραγωγή το Θέατρο Βαχτάνγκοφ και το Εθνικό Θέατρο της χώρας μας την Παρασκευή και το Σάββατο (29/7 και 30/7 αντίστοιχα) στο θέατρο της Επιδαύρου. Το παραπάνω κείμενο είναι από το πρόγραμμα της παράστασης.

[ «Αντιγόνη» σε σκηνοθεσία Λιβαθηνού, στην Επίδαυρο ] Του Λέανδρου Πολενάκη ("ΑΥΓΗ", 19/7/2016)

..............................................................

 «Αντιγόνη» σε σκηνοθεσία Λιβαθηνού, στην Επίδαυρο

 

 

 

 

 

Του Λέανδρου Πολενάκη ("ΑΥΓΗ", 19/7/2016)

 

 

Η άλλοτε κραταιή άποψη του Εγέλου για την ύπαρξη δύο ισοδύναμων «Δικαίων» στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, («Φυσικό» και «Θετό» ή Δίκαιο της Πόλεως), σήμερα ελέγχεται. Η έννοια του «Φυσικού Δικαίου» είναι μια κατασκευή των νεοτέρων χρόνων, ενώ ο Κρέων δεν εκπροσωπεί το «θετό» δίκαιο της πόλης. Δεν είναι ένας δημοκρατικά εκλεγμένος, έστω αυταρχικός, ηγέτης, είναι ένας τύραννος, και μάλιστα Θεομάχος. Ο Κρέων δεν συγκαλεί τη συνέλευση του λαού για να συναποφασίσουν, αλλά καλεί τους «δικούς του» ανθρώπους για να τους ανακοινώσει τη μοιραία του απόφαση. Με αυτή την πράξη του ο Κρέων διακόπτει τη γιορτή του Διόνυσου που ετοίμαζε ο Χορός. Η ματαίωση της τελετής και το άταφο του νεκρού αποτελούν διπλή προσβολή για τον «ερχόμενο Θεό». Η Αντιγόνη, με την πρωτοβουλία της, αναλαμβάνει να «ξεπλύνει» την προσβολή. Γίνεται, έτσι ο κεντρικός άξονας που συνέχει τη διχασμένη πόλη και ο «στύλος» που στηρίζει τα δύο κομμάτια του κόσμου, το «άνω» και το «κάτω». «Παίρνει μέσα της» τον Διόνυσο, τον εξανθρωπίζει, για να μην πέσει ολόκληρος επάνω στην ανθρώπινη κοινότητα και την «κάψει». Είναι μια «Βάκχη ανάμεσα στους νεκρούς» κατά τον Ευριπίδη, στη νυφική της «αιώρα», σαν μια από τις μορφές που πήρε και άφησε διαδοχικά η πανάρχαιη αιγαιακή αιωρούμενη μητέρα - θεά, ενώνοντας με το «πέταγμά» της ουρανό και γη. Πρόκειται, ακόμη, για την τελετή της «αιώρας», μέρος βασικό της Διονυσιακής γιορτής των Ανθεστηρίων της αρχαίας Αθήνας. Και για έναν παραδοσιακό τρόπο θανάτου, (κρεμιούνται από την παρθενική ζώνη τους), στην αρχαιότητα, των κοριτσιών που αρνούνται να συνάψουν γάμο.

Σωστά η σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθηνού προτάσσει στην παράσταση της Επιδαύρου, μια συμπαραγωγή Εθνικού, ΚΘΒΕ, ΘΟΚ, την αιώρα της Αντιγόνης ως κατ' εξοχήν σκηνικό αντικείμενο, αλλά η χρήση της, φοβάμαι ότι δεν ήταν πάντα η ενδεδειγμένη. Ο διάλογος ανάμεσα στην Αντιγόνη και στην Ισμήνη, μια ολόκληρη «κριτική του πρακτικού λόγου», που ανοίγει την τραγωδία, δεν μπορεί να δίνεται σαν διάλογος ανάμεσα σε δυο πεισματάρικα κοριτσάκια ντυμένα αρσακειάδες, που «τα λένε» παίζοντας κούνιες. Και οι δύο νεαρές ηρωίδες έχουν ήδη ωριμάσει ξαφνικά και απότομα, την προηγούμενη νύχτα φρίκης και θανάτου, κάθε μια με τον δικό της τρόπο. Πώς τις είδε έτσι ο σκηνοθέτης;

Η σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθινού, στην καλή μετάφραση του αείμνηστου Μαρωνίτη (το κοινό καταχειροκρότησε τις ιδέες που σώζει ακέραιες η μετάφραση), στόχευσε, στην καλύτερη περίπτωση, σε μια πολυσυλλεκτική παράσταση, να εμπεριέχει τις κυριότερες ελληνικές σκηνοθετικές απόψεις για την τραγωδία. Άφησε κάθε «ομάδα» να δουλέψει με τον δικό της διακριτό τρόπο: του Εθνικού, στελεχωμένη από βετεράνους, με τον παλιό τρόπο του Εθνικού. Την προερχόμενη από το Θέατρο Τέχνης, με τον τρόπο του Θεάτρου Τέχνης. Την ομάδα του ΚΘΒΕ, με τον παραδοσιακό τρόπο του ΚΘΒΕ. Του ΘΟΚ, αντιστοίχως. Το πράγμα δεν δούλεψε, δεν υπήρξε άξονας κεντρικός και ενιαίος ρυθμός να «δέσει» σε ορχήστρα τα όργανα. Ο εποπτικός ρόλος της σκηνοθεσίας γύρισε «μπούμερανγκ». Δεν δούλεψε ούτε η προσπάθεια εκσυγχρονισμού με τα κοστούμια, που «κατάπιναν» τις άοκνες προσπάθειες των ηθοποιών. Τα σύγχρονα κοστούμια στην τραγωδία πρέπει να διασώζουν την εσωτερική φύση του ανθρώπου, που δεν αλλάζει. Όχι τις επίκαιρες αλλαγές της μόδας.

Ως ακατανόητη σκηνοθετική παρέμβαση είδα την απόδοση των χορικών με γελάκια, χάχανα, ξεφωνητά και γκροτέσκο εκφράσεις. Περιμένω να μάθω το σκεπτικό της επιλογής.

Έμενε, έτσι, σχεδόν μόνος, ο δυνατός «εωσφορικός», δουλεμένος εσωτερικά, λόγος του Δημήτρη Λιγνάδη. (Κρέων... και λίγος Ριχάρδος). Στο κομμάτι της ώριμης Αντιγόνης, μετά την πράξη της, η νεαρότατη Αναστασία - Ραφαέλα Κονίδη έχει το τεκμήριο της ηλικίας, δείχνει αληθινό πάθος, αλλά χρειάζεται να δουλέψει πολύ. Η «Ισμήνη» της Δήμητρας Βλαγκοπούλου δεν είναι κατώτερη, αλλά τη «φώτισε» λιγότερο η σκηνοθεσία. Ο Κώστας Καστανάς με τη φωνή του και ο Νίκος Μπουσδούκος με την παρουσία του (κορυφαίοι) συνέχουν. Η Μπέτυ Αρβανίτη σε «αποστολή αυτοθυσίας» (Τειρεσίας), και σε πείσμα του κοστουμιού της (Νοσφεράτου), βγαίνει αυθεντική. Η Μαρία Σκούντζου (κορυφαία) δίνει τον γνήσιο εαυτό της νικώντας... το κοστούμι της Μάρθας Βούρτση...

Ο Αίμων του Βασίλη Μαγουλιώτη, αν και ντυμένος «Μικρός ήρως», πείθει. Τα «κορίτσια της Θήβας» (γκο-γκο γκερλ) και την μπάντα του Δήμου, ποιος τα σκέφτηκε;

Ικανοποιούν οι Κατσαρής, Χαρίσης, Πελτέκης, αξιοπρεπέστατη η Στέλλα Φυρογένη. Υπέρ το δέον επιθετική η μουσική του Χαράλαμπου Γωγιού.

"...όπου άνθρωποι, πόθοι, ιδέες και ανδρείκελα μοιάζουν αθύρματα του ανέμου..." από την ποιήτρια και γίλη στο fb Δήμητρα Χριστοδούλου (facebook, 27/7/2016)

...................................................................

"...όπου άνθρωποι, πόθοι, ιδέες και ανδρείκελα μοιάζουν αθύρματα του ανέμου..."

 

Επιτέλους ένα πείραμα άξιο του ονόματος! Με απόλυτο σεβασμό στο κείμενο- στην εξαιρετική μετάφραση του Δ. Μαρωνίτη- η κατά Στάθη Λιβαθηνό "Αντιγόνη", ως περισσότερο σαιξπηρική παρά σοφόκλεια τραγωδία είχε άποψη, συνοχή και αληθινή ποιητική αύρα είτε συμφωνούσε είτε διαφωνούσε κανείς με αυτήν ή την άλλη της πρόταση. Η Αντιγόνη ως παιδούλα- έφηβη, που η εξέγερσή της προσιδιάζει στην έκρηξη της νιότης της γοητεύει αρχικά, δεν είμαι βέβαιη όμως ότι αντέχει ως το τέλος , καθώς ο ποιητής έχει προικοδοτήσει την ηρωίδα του μ' ένα πολύ βαθύτερο πεδίο κινήτρων. Περισσότερο δραστικό ως το τέλος το ποιητικότατο σκηνογραφικό εύρημα της αιώρας, όπου άνθρωποι, πόθοι, ιδέες και ανδρείκελα μοιάζουν αθύρματα του ανέμου. Ο Χορός ως πολίτες οποιασδήποτε παλαιικής πλατείας που συνάζονται οικογενειακώς μετά από σημαντικά για την κοινή ζωή συμβάντα να συναγελαστούν υπό την μπάντα του δήμου ελκυστικός και ερμηνευτικά και ενδυματολογικά, ωστόσο ,όταν η ποίηση των χορικών απογειώνεται ("Πολλά τα δεινά..."."Έρως...") μοιάζει λίγος. Η ανδρόγυνη φιγούρα του Τειρεσία υποβλητική, ο Αίμων- η πιο αδέξια ενδυματολογική επιλογή- μου φαίνεται βέβαιο ότι είναι κάτι παραπάνω από ένα αγόρι που μαλώνει με τον πατέρα του. Γενικά, ακόμη κι αν δεν μπορεί εύκολα να πιστώσει κανείς κάθε δυνατή πειστικότητα σ' αυτήν ή την άλλη λεπτομέρεια, η παράσταση στο σύνολό της διέθετε ήθος, εσωτερική συνοχή και το άγγιγμα της ποίησης. Την χάρηκα, πήρα κάτι! (Στο κηποθέατρο Παπάγου, τη Δευτέρα που πέρασε)

"Μία ποιήτρια, τρεις πρωταγωνιστές και ο Αριστοφάνης" από την φίλη στο fb και ποιήτρια Δήμητρα Χριστοδούλου (facebook, 17/7/2016)

................................................................

 Μία ποιήτρια, τρεις πρωταγωνιστές και ο Αριστοφάνης

από την φίλη στο fb και ποιήτρια Δήμητρα Χριστοδούλου (facebook, 17/7/2016)

 

Υπό τον απαρηγόρητο θρήνο των τζιτζικιών κηδευόταν χθες βράδυ στο κηποθέατρο Παπάγου ο Αριστοφάνης και ο "Πλούτος" του. Ο θάνατός του εκρίθη αναγκαίος, διότι ως εντελώς ανίκανος γραφιάς στάθηκε ανήμπορος α) να στήσει μια σκηνούλα με θεατρική οικονομία και ποιητική χάρη ή να σκαρώσει δυο πραγματικά αστείες ατάκες, οπότε έπρεπε επειγόντως να ξεχειλώσει με ατέλειωτους προλόγους και επιλόγους (με ολίγην από "Εκείνος κι Εκείνος" και ολίγην από "Περιμένοντας τον Γκοντό") και το αραχνιασμένο κείμενό του να ξαναγραφτεί σχεδόν εξ ολοκλήρου με βάση το σπινθηροβόλο χιούμορ του διασκευαστή- σκηνοθέτη. β) Διότι στάθηκε ανίκανος να φανταστεί έναν - δυο τύπους σύμβολα των ανθρωπίνων καταστάσεων, οπότε η ανεξάντλητη τυπολογία του έπρεπε επειγόντως να συρρικνωθεί στου τύπους των τριών πρωταγωνιστών που έπαιζαν ευτυχισμένοι τον εαυτό τους. γ) Διότι δεν κατάλαβε ο δυστυχής ότι ο σημερινός θεατής είναι βλάκας και αποπροσανατολισμένο θύμα των ΜΜΕ, οπότε έπρεπε επειγόντως να διαφωτιστεί με σεντόνια ολόκληρα από κήρυγμα και κήρυγμα και κήρυγμα και κήρυγμα περί του τι είναι πλούτος και τι όχι, τι κάνουν οι πλούσιοι στους φτωχούς, τι μας κάνουν οι Αγορές και το ΔΝΤ, τι μας έκαναν ο Παπανδρέου και ο ΣΥΡΙΖΑ, τι θα μας κάνει ο Μητσοτάκης κ.τ.λ, κ.τ.λ. Έλεος! Πώς είναι δυνατόν να θεωρείται αναγκαία μια παράσταση - συμπερίληψη όλων των κλισέ που έχει να παρουσιάσει το ανέβασμα του είδους τις τελευταίες δεκαετίες; Και το μελαγχολικότερο: Πώς γίνεται τρεις θαυμάσιοι ηθοποιοί σαν τον Μπέζο, τον Φιλιππίδη και τον Κιμούλη να μη διαισθάνονται ως εντελώς απούσα από το εγχείρημά τους την υποβολή και την ποίηση; Κρίμα... Πήγαινα με λαχτάρα...

Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης (1929 - 2016) (από το «Κ», της "Καθημερινής", 3/1/2010)

................................................................

Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης
(1929 - 2016) 




 

…- Η υπέροχη εκδοχή του Έλληνα.

- Δεν συμμερίζομαι την ιδεολογία περί ελληνικής υπεροχής, ούτε διαχρονικά (με αναφορές στην ελληνική αρχαιότητα) ούτε συγχρονικά (έναντι των βαλκανικών γειτόνων και των Ευρωπαίων εταίρων). Ενδιαφέρει, κατά τη γνώμη μου, περισσότερο το πραγματικό «έχειν» μας (που φαίνεται να διατηρεί ακόμη έναν ανθεκτικό πυρήνα) από το φανταστικό «υπερέχειν» μας (που καιρός είναι να το προσγειώσουμε, αφαιρώντας του την παραπλανητική πρόθεση «υπέρ»).

- Αυτό που με χαλάει.

- Άλλοτε και αλλού η υπεροψία και η μέθη των ισχυρών, άλλοτε και αλλού η παθητική μιζέρια των αδυνάτων. Στη μια περίπτωση έχουμε προκλητικό περίσσευμα, στην άλλη θλιβερό έλλειμμα. Το ζητούμενο είναι αν προβλέπεται και επιχειρείται κάποια εξισορρόπηση περισσεύματος και ελλείμματος με γνώμονα την αρχή της έμπρακτης κοινωνικής δικαιοσύνης. Όπου λανθάνουν κάποια γενναία παραδείγματα, τα οποία τείνουν να ξεχαστούν.

- Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Έλληνας σήμερα;

- Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Γιατί το ένα εκτρέφει συχνά ρατσισμό, το άλλο τον εύκολο συμβιβασμό. Στην πραγματικότητα , εξάλλου, πρόκειται για πλαστό μεν, εκμεταλλεύσιμο δε, δίλημμα. Έτσι το προσόν σερβίρεται ως παρηγοριά για τις ελλείψεις μας· το μειονέκτημα ως εύκολος έλεγχος της κακοδαιμονίας μας.

- Παράγει πολιτισμό ο Έλληνας της νέας εποχής ή παραμένει προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;

- Αυτοφυής, αυτόνομος πολιτισμός και αυτόφωτος πολιτισμός δεν υπάρχει – ευτυχώς. Ενδέχεται όμως (και αυτό συμβαίνει συχνά στον τόπο μας) ο πολιτισμός μιας χώρας, επειδή είναι προβληματικός στο παρόν, να επικαλείται το ίνδαλμα ενός υψηλού πολιτισμικού παρελθόντος. Έτσι όμως υπονομεύεται και νοθεύεται η νεοελληνική μας αυτογνωσία, που τη μια φουσκώνει από έπαρση, την άλλη ξεφουσκώνει από μιζέρια και οκνηρία.

- Με ποια ταυτότητα οι Έλληνες περιέρχονται το σύγχρονο κόσμο;

- Προφανώς μ’ αυτήν που πράγματι έχει, και όχι μ’ αυτήν που φαντάζεται πως έχει. Εξάλλου, η ταυτότητα είναι συντελεστής ανθρωπολογικός και ιστορικός, όχι θεολογικός και μεταφυσικός. Στην πραγματικότητα, η όποια εθνική ταυτότητα είναι μείγμα του δικού και του ξένου. Το οποίο στις ευτυχέστερες περιπτώσεις καταλήγει σε χημική ένωση. Δεν θα ‘λεγα ότι η νεοελληνική μας ταυτότητα διαθέτει αυτό το προσόν: το δικό και το ξένο σε εμάς συνήθως διακρίνονται έντονα, όταν δεν συγκρούονται με εμπάθεια· σπανίως συμφιλιώνονται και σμίγουν.

- Το ελληνικό μου «γιατί» και ένα «πρέπει» που πέταξα.

- Η αναγνώριση του «γιατί» είναι δύσκολη υπόθεση σε κάθε περίπτωση: προϋποθέτει όρεξη έρευνας και διάθεση αιτιακής γνώσης. Το «πρέπει», όταν μάλιστα αποσυνδέεται από το «γιατί» και το «προς τι», ανήκει περισσότερο στη σφαίρα της ηθικής και της ηθικολογίας και τελικώς ευνοεί την αυταρχική και διατακτική συμπεριφορά, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό μας βίο.       

                                                     Δ.Ν.Μαρωνίτης

                               (από το «Κ», της "Καθημερινής", 3/1/2010)

"Ο Ιονέσκο για το Φεστιβάλ..." αποθησαύρισε και σχολίασε ο φίλος στο fb Κώστας Κουτσουρέλης, facebook, 10/7/2016)

.................................................................
 

Ο Ιονέσκο για το Φεστιβάλ...
 

«... ο σκηνοθέτης πρέπει να παραιτείται από τον εαυτό του. Δεν πρέπει αυτός να θέλει κάτι από το έργο, πρέπει να εκμηδενίζεται, πρέπει να είναι ο τέλειος δέκτης. Ένας ματαιόδοξος σκηνοθέτης, που θέλει να επιβάλλει την "προσωπικότητά του", δεν έχει κλίση για σκηνοθέτης... Το θέατρο είναι σε κρίση όταν υπάρχουν σκηνοθέτες υπεροπτικοί που γράφουν εκείνοι το έργο. Και δεν είναι σε κρίση επειδή γράφουν ένα έργο, αλλά επειδή γράφουν πάντα το ίδιο έργο, που δεν είναι του συγγραφέα.» 

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΙΟΝΕΣΚΟ, 1951

(Απολαμβάνοντας, για μια ακόμη χρονιά, τα φεστιβαλικά μας χαΐρια...) αποθησαύρισε και σχολίασε ο φίλος στο fb Κώστας Κουτσουρέλης, facebook, 10/7/2016)