.........................................................
Δόμνα Σαμίου
Εφυγε η μεγάλη Κυρία του παραδοσιακού τραγουδιού
«Κοιμήσου και σου χάρισα τρία χωριά μεγάλα», έλεγε ένα νανούρισμα που ερμήνευε. Τα χωριά που… ανήκαν σε εκείνη - από τις πολυετείς και κοπιώδεις καταγραφές παραδοσιακών ακουσμάτων και όταν τα διέτρεχε - ήταν πολύ περισσότερα (από τη Θράκη μέχρι την Κάρπαθο). Και από χθες πενθούν τη μεγάλη ερευνήτρια και ερμηνεύτρια
ΡΕΠΟΡΤΑΖ Δημήτρης Ν.Μανιάτης
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στα "ΝΕΑ", Δευτέρα 12 Μαρτίου 2012
Μια πυρκαγιά ήταν η αιτία για να μπει στον κόσμο της παραδοσιακής μουσικής η Δόμνα Σαμίου. Μια πυρκαγιά, το σκληρό έτος του 1944, που κατέστρεψε ολοσχερώς την πατρική παράγκα στην Καισαριανή και πρόσθεσε ένα ακόμη στα προβλήματα της πάμφτωχης οικογένειας.
Μια πυρκαγιά που προκλήθηκε από όλμο των εθνικοφρόνων εναντίον της χρωματισμένης ως αριστερής συνοικίας - λίγο πριν από τον Εμφύλιο - και που ανάγκασε τη μικρή τότε Δόμνα (είχε ήδη χάσει τη μητέρα της το 1941 και λίγο αργότερα και την αδελφή της από φυματίωση) να τρέξει για το μεροκάματο.
Μέσω της αστικής οικογένειας Ζάνου που τους βοηθούσε στο σπίτι - αυτοί άκουσαν τη μικρή να ψέλνει και να τραγουδάει -, η Δόμνα γνωρίστηκε με τον δάσκαλο της παραδοσιακής μουσικής («δάσκαλο» τον αποκαλούσε μέχρι τέλους η ίδια) Σίμωνα Καρά.
Και γύρω στο 1954 προσελήφθη στο Εθνικό Ιδρυμα Ραδιοφωνίας, όπου έκανε και πρόγραμμα με παραδοσιακά κομμάτια από δίσκους 78 στροφών. Για την ακρίβεια, μάλιστα, ο ζωγράφος Ανδρέας Βουρλούμης την πήγε στο σχολείο του Καρά στην οδό Λέκκα και αμέσως εκείνη εντάχθηκε στη χορωδία του μεγάλου δασκάλου.
Από τότε και μέχρι και χθες που άφησε την τελευταία της πνοή σε ηλικία 84 ετών - γεννήθηκε το 1928 στην Καισαριανή από μικρασιάτες γονείς - και ταλαιπωρημένη από τη λευχαιμία στο νοσοκομείο Αμαλία Φλέμινγκ η Δόμνα Σαμίου έμεινε αταλάντευτα στις επάλξεις της υπεράσπισης, διάσωσης, καταγραφής και διάδοσης του παραδοσιακού τραγουδιού που τόσο πολύ λάτρεψε και πάλεψε (με κάθε κόστος) γι' αυτό.
Εκεί στην ΕΙΡ, για να ξαναπιάσουμε τον μίτο της ζωής της, βοηθούσε, οργάνωνε πλάι στον Σίμωνα Καρά τις ηχογραφήσεις των δημοτικών μουσικών που έμπαιναν στο στούντιο και άρχισε να έρχεται σε επαφή και να γνωρίζει οργανοπαίκτες και τραγουδιστές απ' όλη την Ελλάδα. Ο σολίστας του κλαρίνου Τάσος Χαλκιάς, ο Κώστας Μουντάκης, η Ειρήνη Κονιτοπούλου και ο αδελφός της Γιώργος από τη Νάξο, ο Χρόνης Αηδονίδης από τη Θράκη, μουσικοί και τραγουδιστές από τη Στερεά, από τα νησιά μας, από την Ηπειρο άρχισαν να της αποκαλύπτουν έναν κρυμμένο και αχαρτογράφητο θησαυρό. Τον πλούτο της παραδοσιακής μουσικής.
Ας μην ξεχνάμε πως τότε ακριβώς συντελούνταν και η εσωτερική μετανάστευση και δεκάδες μουσικοί από την ύπαιθρο μετακόμιζαν στην Αθήνα, μεταφέροντας τα συλλογικά τους πολιτιστικά ήθη. Αυτό έδωσε το έναυσμα στη Δόμνα να επιστρέψει στις ρίζες του δημοτικού πλούτου και να σταθεί απέναντι σε λογικές παραποίησης των αυθεντικών τραγουδιών που επιχειρούσαν πολλές εταιρείες τότε.
Ετσι, τη δεκαετία του '60 - όπως ήταν επόμενο - η Δόμνα Σαμίου άρχισε να κάνει επισταμένα επιμέλεια σε δίσκους και από τότε με ένα μαγνητόφωνο Ούχερ που αγόρασε με μεγάλη οικονομία ξεκίνησε ένα μεγάλο ταξίδι ανά την Ελλάδα - το 1962-1963 - όπου κατέγραφε παραδοσιακούς ήχους, μουσικούς και τραγούδια της προφορικής παράδοσης - όπως νωρίτερα είχε κάνει ο ίδιος ο Σίμων Καράς που κατέγραφε με ξύλινα μολυβάκια Faber παραδοσιακούς ήχους και νότες.
Η διαδικασία δύσκολη και καιρό πριν από το Διαδίκτυο η Σαμίου γύριζε, ρωτούσε στα καφενεία, στις γειτονιές και ξέθαβε ψηφίδα ψηφίδα τα παραδοσιακά τραγούδια. Σε εκείνη εξάλλου χρωστάμε την καταγραφή σπάνιων και άγνωστων κομματιών που γρήγορα διεμβόλισαν ευρύτερα στρώματα και σήμερα θεωρούνται δεδομένα σε συλλογικές, καλλιτεχνικές και οικιακές στιγμές του πόνου, της χαράς και του γλεντιού. Επίσης σε εκείνη οφείλουμε το ότι - από το 1961 ακόμη - πρωτοδισκογράφησε την «Ξαστεριά» με τον Μανώλη Περράκη αλλά και το «Ντιρλαντά» του Καλύμνιου Παντελή Γκίνη, που μετά διασκεύασε και ο Διονύσης Σαββόπουλος.
Η Δόμνα Σαμίου βέβαια, παρά την προσήλωσή της στα παραδοσιακά ακούσματα, είχε ανοιχτές κεραίες στα γύρω κοινωνικά ρεύματα και τους σύγχρονους ήχους. Ετσι, δεν δίστασε το 1971 να ανταποκριθεί στο κάλεσμα του Διονύση Σαββόπουλου (που είχε νωρίτερα γνωρίσει τη Lyra από τον Αλέκο Πατσιφά) και να παρουσιαστεί με τον κλαριντζή Τάσο Χαλκιά, τον περίφημο Νίκο Στεφανίδη στο κανονάκι, τον σαντουρίστα Αριστείδη Μόσχο, τον Αηδονίδη και άλλους στο θρυλικό Ροντέο και έναν χρόνο μετά στο Κύτταρο της οδού Ηπείρου.
Τότε, μπροστά σε ένα νεανικό και ανήσυχο κοινό της εποχής με αναφορές στο αντιπολεμικό κίνημα της Αμερικής και τον Μάη της Γαλλίας έπαιξαν μοιρολόγια, νησιώτικα, ηπειρώτικα ρίχνοντας μουσικούς τοίχους με δημιουργικό τρόπο.
Ταυτόχρονα - μια ακόμη πλευρά της συμβολής της τότε - ήταν η ακύρωση της καπηλείας του δημοτικού τραγουδιού. Μια καπηλεία που επιχείρησε η χούντα των συνταγματαρχών όταν χρησιμοποίησε για προπαγανδιστικούς λόγους να εντάξει την παραδοσιακή μουσική - ή ένα τμήμα της - ως την κυρίαρχη υπόκρουση των γιορτών και των δράσεων του τυραννικού της προσώπου. Παράλληλα, λίγο μετά, η ακάματη ερευνήτρια συμμετείχε στο Φεστιβάλ Μπαχ του Λονδίνου τουλάχιστον τέσσερις φορές παίζοντας δημοτικά τραγούδια και εκτός συνόρων.
Τρία εμβληματικά τραγούδια με τη Δόμνα Σαμίου με πρώτο το "Φέτο το καλοκαιράκι" που τραγουδιόταν στον "Εν Αθήναις Παπαδιαμάντη" της ΑΤΡΥΜΩΝ ART στο Ναύπλιο (10&11/3/2012)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου