Τοπίο πριν από την παράσταση Πολενάκης Λ. (εφημ. "ΑΥΓΗ" Ημερομηνία δημοσίευσης: 10/07/2012)

........................................................

Τοπίο πριν από την παράσταση

Πολενάκης Λ. εφημ. "ΑΥΓΗ"

Ημερομηνία δημοσίευσης: 10/07/2012

Η αντίληψη του «μέσου ανθρώπου», σήμερα, για τον «Οιδίποδα» του Σοφοκλή... κυριαρχείται από τον Φρόυντ. Ακόμη και αν κάποιος δεν έχει διαβάσει ούτε τον «Οιδίποδα» ούτε τις αναλύσεις του Φρόυντ,... κάτι θα έχει πάρει, σίγουρα, το αυτί του σχετικά με «Οιδιπόδειο σύμπλεγμα».

«Οιδίπους Τύραννος» σε σκηνοθεσία Τσέζαρις Γκραουζίνις στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου

Ο Φρόυντ διατύπωσε τη θεωρία του «Οιδιπόδειου» στα 1900, είναι, όμως, κυρίως οι μαθητές του που της έδωσαν τη κατοπινή της διάσταση. Οδηγημένος από την ιατρική του πείρα, ο Φρόυντ θεώρησε ότι το πλέγμα των ψυχικών παρορμήσεων που θα καθορίσουν την κατοπινή εμφάνιση των νευρώσεων βρίσκεται στην αγάπη του παιδιού για τον έναν από τους δυο γονείς και στο μίσος του για τον άλλον. Κατά τον Φρόυντ, αυτή την ανακάλυψη, που είχε, όπως πίστευε, καθολική ισχύ, την επιβεβαιώνει ένας μύθος που μας ήρθε από τα βάθη της κλασικής αρχαιότητας: πρόκειται για τον μύθο του Οιδίποδα, θέμα της τραγωδίας του Σοφοκλή. (Βλ. Ζαν Πιέρ Βερνάν: «Ο Οιδίπους χωρίς σύμπλεγμα»).

Ο Φρόυντ διάβασε τον «Οιδίποδα», εμπνεύστηκε από αυτόν τη θεωρία του, της έδωσε ισχύ καθολική και, στη συνέχεια, επέστρεψε στην τραγωδία του Σοφοκλή... για να την ερμηνεύσει αποκλειστικά με βάση την πιο πάνω θεωρία του! Πρόκειται στην ουσία για φαύλο κύκλο, αφού ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης, εκκινώντας από ένα βίωμα του κοινού της εποχής του, το προβάλλει κατόπιν στο έργο, χωρίς να επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει το διαφορετικό που εντάσσεται στις δομές του κειμένου και συγκροτεί την τραγική του διήγηση.

Συνεχίζω με τη σκέψη του Βερνάν: «Η απότομη εμφάνιση του τραγικού είδους στο τέλος του 6ου αιώνα -τη στιγμή ακριβώς όπου το δίκαιο αρχίζει να επεξεργάζεται την έννοια της ευθύνης, διαχωρίζοντας, με αδέξιο τρόπο, το 'εκούσιο' έγκλημα από το έγκλημα που μπορεί να δικαιολογηθεί- σημαδεύει μια σημαντική φάση στην ιστορία του εσωτερικού ανθρώπου: στο πλαίσιο της πόλης, ο άνθρωπος αρχίζει να δοκιμάζει τον εαυτό του ως αυτενεργούν άτομο λίγο ή πολύ σε σχέση με τις θρησκευτικές δυνάμεις που εξουσιάζουν το σύμπαν. Αν το νεότερο κοινό συγκλονίζεται ακόμη με τον 'Οιδίποδα Τύραννο' είναι, όχι λόγω του 'ονείρου' της ερωτικής ένωσης με τη μάνα, αλλά ακριβώς γιατί η τραγική αίσθηση δεν βρίσκεται μέσα σε ένα υλικό, έστω ονειρικό, αλλά στον τρόπο μορφοποίησης αυτού του υλικού. Με στόχο να δοθεί το συναίσθημα των αντιφάσεων που διαμελίζουν τον θεϊκό κόσμο, τον πολιτικό και κοινωνικό χώρο, τον τομέα των αξιών, και να φανεί έτσι ο ίδιος ο άνθρωπος σαν θαύμα, σαν δεινόν, ταυτόχρονα και δρων και πάσχων, και ένοχος και αθώος, που εξουσιάζει όλη τη φύση αλλά είναι ανίκανος να κυβερνήσει τον εαυτό του, που έχει ξεκάθαρο μυαλό αλλά είναι τυφλωμένος από τη μανία που του έστειλαν οι θεοί...» - Τα πιο πάνω είναι η τραγική επιτομή τού, κατά τον Βερνάν, και όχι μόνο, «ανθρώπου - Οιδίποδα χωρίς σύμπλεγμα».

Βρήκα το άλλοτε σφύζον από ζωή «τοπίο πριν από την παράσταση» της Επιδαύρου έρημο, κατηφές, κυριολεκτικά «με τα κλειδιά παρμένα!». Κι αρχίζει η παράσταση μπροστά σε λίγους, 3.500 περίπου θεατές. Ένα «φάντασμα» του αλλοτινού του εαυτού και μια αθέλητη ψυχολογική προετοιμασία, καθώς η παράσταση του «Οιδίποδα Τυράννου», μια συμπαραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Βόλου και της εταιρείας αρτivities, άρχιζε, μπροστά σε λίγους σχετικά θεατές, και ακούγονταν τα πρώτα λόγια της ωραίας μετάφρασης του Μίνου Βολανάκη, που περιγράφουν τα «δεινά» της πόλης της Θήβας.

Σκηνοθετημένη από τον Τσεζάρις Γκραουζίνις, η παράσταση, παιγμένη από άνδρες αποκλειστικά (επειδή το όνειρο της ερωτικής ένωσης με τη μάνα είναι αποκλειστικά ανδρικό), αν δεν είναι γνήσια «φροϋδική», στηρίζεται, ωστόσο στα πορίσματα της ψυχανάλυσης και δίνει την τραγωδία «σαν μέσα σε όνειρο», σε μια ατμόσφαιρα θολής πραγματικότητας, όπου, όπως ακριβώς συμβαίνει στα όνειρα, δεν υπάρχει διάκριση φύλου, ηλικίας, ανθρώπου ή ζώου, νεκρών ή ζωντανών, και όλοι παίζουν όλους. Μέσα στο πλαίσιο ενός ονείρου, πράγματι ο θεατής μπορεί να αποδεχθεί μια Ιοκάστη με γένια, που άλλοτε παίρνει τη μορφή μιας ανθρωπόμορφης «σκύλας», και άλλοτε κυλά στο αναπηρικό της καροτσάκι. Το στοιχείο της ονειρικής αλληγορίας μπαίνει έντονο σφραγίζοντας την παράσταση, με τα κομψά σκηνικά - κοστούμια (Κέννυ Μακ Λέλαν), τους επιμελημένους φωτισμούς (Νίκος Βλασσόπουλος) και την «αφηγηματική» υποκριτική. Ωστόσο, η τραγωδία είναι «δρώντων, ουχί δι' απαγγελίας». Διαθέτει ρόλους, τριών τουλάχιστον διαστάσεων, που ζητούν ερμηνεία. Αυτό δεν έγινε, και η τραγωδία του «Οιδίποδα» «στήθηκε» και φωτογραφήθηκε σαν καλαίσθητη ομιλούσα ομαδική φωτογραφία μέσα σε στούντιο. Ο Αιμίλιος Χειλάκης διαθέτει ωραία φωνή, αλλά αυτό δεν φτάνει. Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, μέσα στο πλαίσιο πάντα της δεδομένης άποψης, είναι αρκετά ακριβής και «σωστός» στις διαδοχικές σκηνικές μεταμορφώσεις του, με κορυφαία στιγμή του τον γηραιό «βοσκό».