"Ο Αριστοφάνης στην πρώτη γραμμή" του Κώστα Γεωργουσόπουλου ("ΤΑ ΝΕΑ", Δευτέρα 01 Οκτωβρίου 2012)

.........................................................

Ο Αριστοφάνης στην πρώτη γραμμή

Του Κώστα Γεωργουσόπουλου

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στα "ΝΕΑ", Δευτέρα 01 Οκτωβρίου 2012

 

Αριστοφανικότατο το καλοκαίρι που μας πέρασε. Μια οξυμμένη κατανάλωση ενός ήδη ευρέως καταναλωτικού προϊόντος των τελευταίων χρόνων. Από τη μια η απουσία θεατρικών έργων σήμερα διεθνώς. Η δραματουργία έχει τινάξει τα πέταλα εδώ και πολλά χρόνια. Αραιά και πού κάποια σινιάλα μέσα στην απέραντη άγρια θάλασσα των καιρών. Κάποιοι ναυαγοί, κάποιοι ερημίτες στα ξερονήσια τους και κάποιοι Δον Κιχώτες που μάχονται με φανταστικά κύματα.

Ο γράφων τολμά να πιστεύει πως ο Αριστοφάνης είναι λαϊκός συγγραφέας, πολλά από τα έργα του που σώθηκαν παίχτηκαν στα Λήναια, δηλαδή στα πανηγύρια της αττικής υπαίθρου κάπου ανάμεσα στον Μαραθώνα, στα Σπάτα και στην Παλλήνη, όπου ακόμη και σήμερα στην εμποροπανήγυρη στήνονται πάλκα με λαϊκές κομπανίες και παραγγελιές.

Μη σας ξενίζει λοιπόν που οι πλέον υποψιασμένοι έλληνες συντελεστές των αριστοφανικών παραστάσεων επιλέγουν τις οικείες στο πλατύ λαϊκό κοινό φόρμες για να μεταδώσουν το θεατρικό μήνυμα του μεγάλου κωμωδιογράφου. Το να είναι ένας συγγραφέας λαϊκός δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να είναι άκρως πολιτικός. Και θα το πω άλλη μια φορά: δεν μιμήθηκαν οι σύγχρονοι σκηνοθέτες τους κώδικες της επιθεώρησης για να προσεγγίσουν τον Αριστοφάνη. Αντίστροφα κινήθηκαν τα πράγματα: η κωμωδία ηθών και η πολιτική κωμωδία και η επιθεώρηση από τον 19ο αιώνα δανείστηκαν φόρμα και σατιρικούς στίχους από τον Αριστοφάνη - π.χ. ο Ραγκαβής στο έργο του «Του Κουτρούλη ο γάμος», σάτιρα της πολιτικής και της ξενοδουλείας, όχι μόνο σαφώς και ρητώς παραπέμπει στον Αριστοφάνη αλλά τα έξοχα χορικά του, που εκφωνούν φοιτητές κρατώντας στέκες του μπιλιάρδου, είναι γραμμένα δολικά πάνω στα μέτρα των χορικών και της Παράβασης των «Ιππέων» του Αριστοφάνη.

Και η πρώτη αθηναϊκή επιθεώρηση, το «Λίγο απ' όλα», μια σάτιρα της αθηναϊκής πολιτικής και κοινωνικής ζωής την εποχή της πτώχευσης(!) έχει ως συνδετικό κρίκο ανάμεσα στα σκετς που θυμίζουν το δεύτερο μέρος των αριστοφανικών κωμωδιών, έναν επαρχιώτη τύπου Αγοράκριτου που φτάνει στην Αθήνα και παρίσταται στα αποκαλυπτήρια της διαφθοράς και της διαπλοκής!

Εξάλλου (κι αυτό προς απληροφόρητους, τους περισσότερους φοβάμαι, «ειδικούς») τριάντα χρόνια πριν από την πρώτη επιθεώρηση ο Χουρμούζης διασκεύασε στα καθ' ημάς τον αριστοφανικό «Πλούτο», όπου η σκηνή αναπαριστά πρόσωπα και πράγματα κάπου στα αρβανιτοχώρια της Αττικής. Ε, λοιπόν, αυτή τη διασκευή επέλεξε από το 1934 ο Κουν και ξανά το 1957 για να δομήσει τη λαϊκή εξπρεσιονιστική του ερμηνευτική πρόταση. Για να μην αναφέρω, μάλλον να επαναφέρω, και μια παλαιότερη θέση μου: ο ελληνικός Καραγκιόζης πολλά χρόνια πριν από την αριστοφανική καταιγίδα των τελευταίων δεκαετιών έχει ακριβώς την ίδια δομή με τις κωμωδίες του Αριστοφάνη. Στο πρώτο μέρος Καραγκιόζης και Χατζηαβάτης μηχανεύονται κάτι για να επιβιώσουν, το βάζουν σε ενέργεια και αρχίζουν να παρελαύνουν όλες οι φιγούρες και να ζητούν κάτι από τον γιατρό, τον γραμματικό Καραγκιόζη. Οπως στους «Αχαρνής», στους «Ορνιθες», στην «Ειρήνη» κ.λπ. του Αριστοφάνη. Μ' αυτή την οπτική θα αξιολογήσω τις φετινές παραστάσεις στις προσεχείς εβδομάδες.