Σινεμά σαν μια ρόδα που τρέχει (του Δημητρη Mπουρα / dbouras@kathimerini.gr, 4/12/2011) - "Το παιδί με το ποδήλατο", μια σπουδαία ταινία μεγάλης αγαπητικής παρηγοριάς στη δύσκολη εποχή μας...

..............................................................
 

Σινεμά σαν μια ρόδα που τρέχει

 

Οικογένεια και ηθική βρίσκονται στο επίκεντρο της τελευταίας ταινίας των Ζαν Πιερ και Λικ Νταρντέν 

Του Δημητρη Mπουρα / dbouras@kathimerini.gr

Οι ταινίες των Βέλγων Ζαν Πιερ και Λικ Νταρντέν διαδραματίζονται στην καρδιά της Ευρώπης, συνθέτοντας ένα «ντοκιμαντέρ». Οι ήρωές τους, αντικειμενικά λόγω της κοινωνικής τους θέσης, βιώνουν το έγκλημα και την αγριότητα του περιθωρίου και τελικά καλούνται να δώσουν απαντήσεις σε κεφαλαιώδη ηθικά ζητήματα. Στις ρεαλιστικές εικόνες αυτού του ντοκιμαντέρ κυοφορείται ένας ουμανισμός παρόμοιος μ’ αυτόν που συναντάμε στο σινεμά του Ρομπέρ Μπρεσόν.

Στις λιτές αφηγήσεις των Νταρντέν, η φύση έχει καθοριστικό ρόλο, είναι καταφύγιο για τους ήρωές τους, αλλά και σκηνικό της τραγωδίας τους κατά τη στιγμή της κάθαρσης. Το διαπιστώσαμε στη «Ροζέτα» (1999), στο «Παιδί» (2005), το διαπιστώνουμε ξανά σήμερα στο «Παιδί με το ποδήλατο». Και οι τρεις ταινίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν μία θεματική ενότητα γύρω από τον παράδεισο και την κόλαση της σημερινής Ευρώπης. Ο έκπτωτος, που έχει επιστρέψει σε μια κατάσταση «αγρίου», ξαναμπαίνει σε τροχιά ανέλιξης από τη ζούγκλα προς τον πολιτισμό. Το πρωταρχικό κύτταρο του κοινωνικού ιστού, η οικογένεια, είναι διαρκώς στο μικροσκόπιο των Νταρντέν.

Ενστικτο...

Το «Παιδί με το ποδήλατο» έχει μια κρυστάλλινη επιφάνεια, στην οποία αντανακλώνται λάμψεις του ευρωπαϊκού σινεμά: ο νεορεαλισμός του «Κλέφτη των ποδηλάτων», η τρυφερή αγριάδα των «400 χτυπημάτων» της γαλλικής νουβέλ βαγκ, ο μπρεσονικός στοχασμός. Εχει και μια διαύγεια, που επιτρέπει στο βλέμμα του θεατή να διαπεράσει το ντοκιμαντέρ και να φτάσει στο βάθος της πραγματικότητας.

Στο ξεκίνημα της ταινίας, ο 12χρονος Σιρίλ ψάχνει εναγωνίως τον πατέρα του, ο οποίος τον έχει παρατήσει σ’ ένα ορφανοτροφείο, και θέλει να πάρει το ποδήλατό του από το κλειστό διαμέρισμά τους. Το ποδήλατο συνδέεται με την ανάγκη του Σιρίλ για παιχνίδι, με την εκτόνωση του συσσωρευμένου του θυμού, αλλά και με την επιθυμία της φυγής του από τον λαβύρινθο μιας καθημερινής κόλασης. Το ποδήλατο μοιραία βάζει το παιδί σε μια περιπέτεια. Ο πατέρας του Σιρίλ είναι ανεύθυνος, ενώ η φυσική του μητέρα δεν υπάρχει. Ετσι, το βάρος μετατοπίζεται στους θεσμούς της κοινωνίας (κράτος πρόνοιας), αλλά και στην αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων. Μια νεαρή κομμώτρια θα τραβήξει τον Σιρίλ από το χείλος της καταστροφής. Ενας έφηβος, κλέφτης λόγω ανάγκης, προσπαθεί να τον στρατολογήσει στη συμμορία του.

Οι Νταρντέν αφήνουν μια ρόδα σε έναν κατήφορο περιμένοντας να δουν πού θα σταματήσει. Το ένστικτο της επιβίωσης οδηγεί τον σύγχρονο Ευρωπαίο «άγριο» σε κανιβαλισμό. Το ίδιο ένστικτο, όμως, της ζωής και της διαιώνισης του είδους τον βγάζει από το σκοτάδι στο φως. Το παιδί είναι η αθωότητα χαμένη στο Διάστημα. Η γυναίκα, που μάχεται για αξιοπρέπεια στη ζωή, είναι το υγιές κύτταρο. Ο άντρας φυγομαχεί ή ξεπερνά κυνικά κάθε όριο ηθικής. Το καλό και το κακό, όμως, είναι σχετικές έννοιες στην τοιχογραφία των Νταρντέν.

...και συνείδηση

Ο μικρός Σιρίλ μοιάζει με κινηματογραφικό απόγονο του Αντουάν Ντουανέλ. Στα «400 χτυπήματα», ο κόσμος είναι σκληρός για τον Ντουανέλ, που φτάνει μέχρι τη θάλασσα ακολουθώντας την επιθυμία του για ελευθερία. Στο «Παιδί με το ποδήλατο» ο κόσμος είναι σκληρότερος κι ακόμη πιο γκρίζος, υπάρχουν όμως και εδώ χαραμάδες φωτός. Οι Νταρντέν βγάζουν τον Σιρίλ από το ορφανοτροφείο και τον ακολουθούν με κομμένη ανάσα. Καταγράφουν σαν αντικειμενικοί παρατηρητές τη σφοδρή επιθυμία του να ζήσει σε μια οικογένεια. Παράλληλα με το αίτημα της οικογένειας επαναφέρουν και ένα ζήτημα ηθικής. Η συνείδηση του εγκλήματος (που διαπράττει κάποια στιγμή ο Σιρίλ) και της τιμωρίας είναι κομβικής σημασίας για την επανένταξη του παιδιού. Η αμαρτία και η συγχώρεση, το παράπτωμα και η συγγνώμη, η αγάπη ως αντιστάθμισμα στον θυμό είναι τα δίπολα της ταινίας.

Στον γλυκόπικρο Τριφό, η παιδεία είναι αυτή που σώζει τον άνθρωπο, χαρίζοντάς του ευτυχία. Στους ρεαλιστές και παράλληλα υπαρξιστές Νταρντέν, το ένστικτο και η συνείδηση της κατάστασης στην οποία βρίσκεται το άτομο είναι το σωσίβιο για τους ναυαγούς της εποχής μας.

Δείτε

Το παιδί με το ποδήλατο (Le gamin au velo, 2011)

Ντοκιμαντερίστικος ρεαλισμός, μπρεσονικά διλήμματα και ένα παιδί που θέτει με θυμό το αίτημα της οικογένειας. Ο Σιρίλ, που δεν μαθαίνουμε τίποτα για τη μητέρα του, βρίσκεται «προσωρινά» σε ορφανοτροφείο. Τον άφησε ο πατέρας του με την υπόσχεση πως θα επιστρέψει σε λίγες εβδομάδες. Ομως, ουδέν μονιμότερον του προσωρινού. Ο πατέρας είναι άφαντος και το τηλέφωνό τους κομμένο. Το παιδί, υπερκινητικό σαν αγρίμι σε κλουβί, το σκάει για να πάει να πάρει το ποδήλατό του. Σε λίγο θα μάθει ότι ο πατέρας του το έχει πουλήσει και έχει φύγει προς άγνωστη κατεύθυνση. Ο Σιρίλ, απελπισμένος στη συνέχεια, γαντζώνεται πάνω σε μια άγνωστη, τη Σαμάνθα, η οποία δέχεται να γίνει ανάδοχος μητέρα του για τα Σαββατοκύριακα... Η τελευταία ταινία των Βέλγων Ζαν Πιερ και Λιν Νταρντέν απέσπασε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στις Κάννες. Παίζουν: Τομά Ντορέ, Σεσίλ ντε Φρανς, Ζερεμί Ρενιέ.

(Προβάλλεται ήδη στις αίθουσες.)