Τρία χρόνια χωρίς τον Σίντνεϊ Λουμέτ (Tvxs Αφιέρωμα, 9/4/2014)

.........................................................

Τρία χρόνια χωρίς τον Σίντνεϊ Λουμέτ

Tvxs Αφιέρωμα

tvxs.gr,  09 Απρ. 2014

Ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς σκηνοθέτες όλων των εποχών, έφυγε στις 9 Απριλίου του 2011, έχοντας αφήσει στο πέρασμα του ανεξίτηλα κινηματογραφικά διαμάντια, που θα κοσμούν για πάντα το πάνθεον της έβδομης τέχνης. Το μικρό αφιέρωμα που ακολουθεί, είναι ουσιαστικά ένας ελάχιστος φόρος τιμής σ' έναν αγαπημένο καλλιτέχνη, έχοντας ως βασικό μας άξονα τη θρυλική πρώτη ταινία του «Οι Δώδεκα Ένορκοι» (12 Angry Men), παραγωγής του 1957. Του Γιώργου Ρούσσου.

 

 

"Πέρα από την κληρονομιά που αφήνει πίσω του, θα παραμείνει ο πιο πολιτισμένος και ευγενικός άνθρωπος που γνώρισα ποτέ μου..." Αλ Πατσίνο

 

Γεννημένος στη Φιλαδέλφεια της Πενσυλβάνια το 1924, ο Σίντνεϊ Λουμέτ, ήταν γιος του ηθοποιού Μπαρούχ Λουμέτ και της χορεύτριας Γιουτζίνια Βέρμους. Πολυπράγμων και δραστήριος χαρακτήρας, ξεκίνησε να εργάζεται ως σκηνοθέτης θεατρικών παραστάσεων και τηλεοπτικών σειρών στις αρχές της δεκαετίας του '50 και το 1957 σε ηλικία 33 ετών έκανε το ντεμπούτο του στον κινηματογράφο γυρίζοντας την ταινία "Οι Δώδεκα Ένορκοι". Στο καστ, είχε ως πρωταγωνιστή τον Χένρι Φόντα, με τον οποίο ο σκηνοθέτης γύρισε άλλες τέσσερις ταινίες.

 

Οι ταινίες του έχουν προταθεί συνολικά για 50 βραβεία Όσκαρ σε διάφορες κατηγορίες και συνήθως διερευνούσαν ευφυή, πολύπλοκα θέματα κοινωνικού προβληματισμού. Η πιο δημιουργική του περίοδος ήταν μεταξύ του 1964 και του 1978 όταν σκηνοθέτησε 18 ταινίες, πολλές από τις οποίες αποτελούν κλασσικά αριστουργήματα της έβδομης τέχνης και περιέχουν μερικές από τις καλύτερες ερμηνείες των ηθοποιών που πρωταγωνιστούσαν σε αυτές. Άλλωστε αυτό υπήρξε πάντα ένα σπουδαίο προσόν του Λουμέτ.

 

Οι ταινίες του Σίντνεϊ Λουμέτ, είχαν τεράστια επιτυχία, τόσο εμπορική, όσο κυρίως καλλιτεχνική. Ένας από τους βασικούς λόγους που συνέβαινε αυτό, ήταν το γεγονός ότι κατάφερνε να σκηνοθετεί μεγάλους αστέρες του κινηματογράφου, όπως τη Σοφία Λόρεν στην ταινία "Μια Γυναίκα σαν κι Αυτή" (That Kind of Woman, 1959), τον Μάρλον Μπράντο και την Άννα Μανιάνι στην ταινία "Ο Φυγάς" (The Fugitive Kind, 1959) τους Κάθριν Χέπμπορν και Τζέισον Ρόμπαρντς στην ταινία "Μακρύ Ταξίδι Μέσα στη Νύχτα" (Long Day's Journey into the Night, 1962), όπου μάλιστα όλοι οι ηθοποιοί της ταινίας βραβεύτηκαν για την ερμηνεία τους στο Φεστιβάλ των Καννών το 1962. 

 

Όπως προαναφέραμε, εκτός από την ταινία "Οι Δώδεκα Ένορκοι", σκηνοθέτησε ξανά τον Χένρι Φόντα στις ταινίες "Ο Πόθος της Ράμπας" (Stage Struck, 1958) όπου συμπρωταγωνίστησε με τους Κρίστοφερ Πλάμερ και Σούζαν Στράσμπεργκ και "Συναγερμός του Θανάτου" (Fail Safe, 1964) πλάι στον Γουόλτερ Ματάου. Το 1964 σκηνοθέτησε τον Ροντ Στάιγκερ στην ταινία "Ο Ενεχυροδανειστής" (The Pawnbroker) σ’ ένα ρόλο που του χάρισε τη δεύτερή του υποψηφιότητα για Όσκαρ και την επόμενη χρονιά γύρισε την ταινία "Ο Λόφος" (The Hill, 1965) με τον Σον Κόνερι.

 

Κατά τη δεκαετία του '70, ο Λουμέτ είχε ήδη καθιερωθεί στο χολιγουντιανό πάνθεον των σκηνοθετών και συνέχισε να σκηνοθετεί αποτελεσματικά ηθοποιούς όπως τον Αλ Πατσίνο στις θρυλικές ταινίες "Σέρπικο" (Serpico, 1973 - με τη μουσική του Μίκης Θεοδωράκη) και "Σκυλίσια Μέρα" (Dog Day Afternoon, 1975). Ανέλαβε επίσης τη σκηνοθεσία της κινηματογραφικής μεταφοράς του μυθιστορήματος της Άγκαθα Κρίστι "Έγκλημα στο Όριαν Εξπρές" (Murder on the Orient Express, 1974) στο οποίο συμμετείχαν μεγάλοι αστέρες της περιόδου όπως ο Άλμπερτ Φίνεϊ, η Βανέσα Ρεντγκρέιβ, η Λορίν Μπακόλ, ο Άντονι Πέρκινς, ο Σον Κόνερι και η Ίνγκριντ Μπέργκμαν που κέρδισε το Όσκαρ Β' Γυναικείου Ρόλου για την ερμηνεία της.

 

Το 1976 γύρισε την ταινία "Το Δίκτυο" (Network). Μία συγκλονιστική ταινία, που ασκεί κριτική στον κόσμο της τηλεόρασης με τον εκπληκτικό Πίτερ Φιντς και τους Γουίλιαμ Χόλντεν και Φέι Ντάναγουεϊ. Η ταινία χάρισε στη Ντάναγουεϊ Όσκαρ Α' Γυναικείου Ρόλου και στον Πίτερ Φιντς Όσκαρ Α' Ανδρικού Ρόλου, ενώ βραβεύτηκε συνολικά με τέσσερα Όσκαρ...

 

Κατά τη δεκαετία του '80, ο Σίντνεϊ Λουμέτ, συνέχισε να σκηνοθετεί σημαντικές ταινίες όπως: "Η Ετυμηγορία" (The Verdict, 1982) με πρωταγωνιστές τους Πωλ Νιούμαν και Τζέιμς Μέισον, "Η Επόμενη Μέρα" (The Morning After, 1986) με την Τζέιν Φόντα και "Τρέχοντας στο Κενό" (Running on Empty, 1988) με τον Ρίβερ Φίνιξ.

 

Τη δεκαετία του '90 ο Λουμέτ, γύρισε μια σειρά ταινιών που δεν επανέλαβαν την επιτυχία των προηγούμενων εγχειρημάτων του, μεταξύ των οποίων και η επανεκτέλεση της ταινίας του Τζον Κασσαβέτη "Γκλόρια" (Gloria) το 1999 με πρωταγωνίστρια την Σάρον Στόουν. Οι δύο του τελευταίες ταινίες "Ένοχη Σιωπή" (Find me Guilty, 2005) με τον Βιν Ντίζελ και "Πριν ο Διάβολος Καταλάβει ότι Πέθανες" (Before the Devil Knows You`re Dead, 2007) με τους Ίθαν Χοκ και Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν σημείωσαν επιτυχία, χωρίς όμως να μπορούν να συγκριθούν με τις προηγούμενες δημιουργίες του καλλιτέχνη.

 

Ο Σίντνεϊ Λουμέτ, παντρεύτηκε τέσσερις φορές κι απέκτησε δυο κόρες. Έφυγε στις 9 Απριλίου του 2011, σε ηλικία 86 ετών, στην οικία του στο Μανχάταν από λέμφωμα. Όταν ερωτήθηκε το 1997 σε συνέντευξη με ποιο τρόπο προτιμούσε να πεθάνει εκείνος απάντησε: «Δε θα ήθελα να το σκέφτομαι. Δεν είμαι θρήσκος. Θα ήθελα όμως να μην καταλάβω χώρο. Θα προτιμούσα να με κάψουν και να ρίξουν τις στάχτες μου πάνω από το Ντελικατέσεν Κατς...»

 

Η πρώτη ταινία του Σίντνεϊ Λουμέτ, «Οι Δώδεκα Ένορκοι» (12 Angry Men), παραγωγής του 1957, ξεκινάει στην αίθουσα ενός δικαστηρίου όπου ένα 18χρόνο αγόρι από την Ισπανία καταδικάζεται με θανατική ποινή σε ηλεκτρική καρέκλα για τη δολοφονία του πατέρα του. Ο δικαστής, καλεί τους δώδεκα ενόρκους να αποσυρθούν για να βγάλουν την ετυμηγορία τους. Για να "εκτελεστεί" όμως ο 18χρονος κατηγορούμενος θα πρέπει να συναινέσουν και οι δώδεκα ένορκοι.

 

Μέσα σ' ένα ψυχρό, αποπνικτικό δωμάτιο, μ' ένα μεγάλο τραπέζι και δώδεκα καρέκλες, διαδραματίζεται σχεδόν όλη υπόθεση της ταινίας μας. Στην αρχή της συνεδρίας δείχνουν ότι οι ένορκοι είναι πεπεισμένοι πως ο νεαρός είναι ένοχος. Καλούνται λοιπόν να αποφασίσουν. Όλοι ψηφίζουν ότι είναι ένοχος εκτός από τον 8ο ένορκο  (Χένρι Φόντα), ο οποίος διατηρεί αμφιβολίες για την ενοχή του νεαρού και προσπαθεί να πείσει τους υπόλοιπους έντεκα ενόρκους ότι τα στοιχεία δεν είναι τόσο ξεκάθαρα όσο φαίνονται.

 

Μέσα από διάφορες συζητήσεις μεταξύ τον ενόρκων, ξεδιπλώνονται μπροστά μας δώδεκα διαφορετικές προσωπικότητες και η ταινία καταλήγει σε μια αποκάλυψη των αδυναμιών, των προκαταλήψεων και των προβλημάτων του κάθε ενόρκου, ξεχωριστά. Πόσο εύκολα μπορείς να αποφασίσεις να στείλεις στον θάνατο έναν άνθρωπο;

 

«Μία από τις τρεις καλύτερες ταινίες που έκανα ποτέ» Χένρι Φόντα για την ταινία «Οι Δώδεκα Ένορκοι» (12 Angry Men) - για την ιστορία, οι άλλες δύο είναι: “Τα σταφύλια της Οργής” και το “The Ox-Bow Incident”.

 

Δώδεκα άνθρωποι, δώδεκα χαρακτήρες, δώδεκα διαφορετικές απόψεις, σε μία αριστουργηματική καταγραφή της κοινωνικής πολυφωνίας, η οποία μάλιστα αποτελεί μόλις την πρώτη δημιουργία ενός μεγάλου σκηνοθέτη όπως είναι ο Sidney Lumet.

 

Ένα καθηλωτικό δικαστικό και αστυνομικό δράμα δωματίου, που μπορεί να ιδωθεί και ως μία κοινωνική αλληγορία για την εφαρμογή της δημοκρατίας στην κοινωνία μας.

 

Η ταινία, αποτελεί την πρώτη κινηματογραφική δουλειά του Sidney Lumet, ο οποίος έχοντας προϋπηρεσία στο θέατρο και την τηλεόραση, παραδίδει μαθήματα σκηνοθεσίας, επιτυγχάνοντας να κρατήσει τον θεατή προσηλωμένο για ενενήντα λεπτά, χωρίς να πλατειάσει ούτε στιγμή.

 

Το υποδειγματικό θεατρικό σενάριο, είναι του Reginald Rose και καταφέρνει δεξιοτεχνικά να ταυτίσει τον κινηματογραφικό με τον πραγματικό χρόνο, ξεδιπλώνοντας έτσι μέσα από ένα διαλογικό «πινγκ-πονγκ», μία δικαστική υπόθεση που ενώ αρχικά φαίνεται απλή, εξελίσσεται ως μια εκπληκτικά ενδιαφέρουσα ιστορία μυστηρίου, με αποτέλεσμα να παρακολουθείται με κομμένη την ανάσα, από το πρώτο ως το τελευταίο της πλάνο.

 

Παράλληλα, σκιαγραφούνται και οι δώδεκα χαρακτήρες του τίτλου της ταινίας. Ο καθένας από τους οποίους διαθέτει τη δική του προσωπικότητα και βασίζει τις απόψεις του σε διαφορετικά κριτήρια. Δίνεται έτσι η δυνατότητα στον θεατή να διαμορφώσει μία ξεχωριστή εικόνα για τον καθένα, να συμπαθήσει κάποιους, να μισήσει άλλους και ίσους με κάποιους να ταυτιστεί.

 

Κάθε ένας από τους δώδεκα ενόρκους, σκιαγραφείται ξεχωριστά: Ο προπονητής μίας ομάδας μπέιζμπολ γυμνασίου είναι σχολαστικός με το να τηρηθούν η τάξη και οι διαδικασίες. Ο τραχύς και αποφασισμένος για καταδίκη άνδρας, είναι αυτός που δε θα διστάσει να πολεμήσει όποιον βρεθεί στον δρόμο του για να περάσει το δικό του. Ο μορφωμένος, καλοντυμένος αστός, πάντα ψύχραιμος, ορθολογιστής, που αντιμετωπίζει την όλη κατάσταση σαν ένα παζλ προς λύση μέσω της επαγωγικής λογικής και μόνο. Ο ανασφαλής και χαμηλών τόνων γραφιάς, που θέλει να αφήσει για πάντα πίσω το λούμπεν παρελθόν του. Ο πικρός, ευέξαπτος ρατσιστής, με συχνά ξεσπάσματα θυμού. Ο μορφωμένος Ευρωπαίος μετανάστης, ο οποίος εκφράζει συνεχώς τον θαυμασμό του για την Αμερικάνικη δικαιοσύνη και φυσικά επιθυμεί διακαώς την πραγμάτωσή της και στη συγκεκριμένη περίπτωση. Όλοι αυτοί, είναι μερικοί μόνο από τους δώδεκα διαφορετικούς χαρακτήρες που συνθέτουν δυναμικά το ψηφιδωτό ηρώων της ταινίας μας.

 

Ακολουθώντας έτσι την παρουσίαση αυτών των δώδεκα χαρακτήρων και των αντίστοιχων στερεοτύπων τους, οι μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις αρχίζουν σταδιακά να συντίθενται.

 

Ο σκηνοθέτης, Σίντνεϊ Λουμέτ, έχει δηλώσει πως στην πρώτη του αυτή μεγάλου μήκους ταινία, βασίστηκε σε μία “πλοκή του φακού”, όπως την ονόμασε. Δηλαδή, όσο η πλοκή εκτυλίσσεται, χρησιμοποιεί φακούς ολοένα και μακρύτερης εστίασης, ώστε να δώσει την εντύπωση ότι οι τοίχοι σταδιακά “πνίγουν” τους χαρακτήρες.

 

Επιπλέον, χώρισε την ταινία σε τρία στάδια: Το πρώτο, είναι γυρισμένο με την κάμερα πάνω από το ύψος των ματιών, το δεύτερο στο ύψος των ματιών και το τρίτο από κάτω. Δίνει έτσι την εντύπωση πως όχι μόνο οι τοίχοι, αλλά και το ταβάνι κατεβαίνει προς τα κάτω, προϊόντος του χρόνου.

 

Η πρώτη τηλεοπτική εκδοχή της ταινίας “Οι 12 Ένορκοι”, που προβλήθηκε από το CBS στις 20 Σεπτέμβρη του 1954, θεωρείτο χαμένη μέχρι το 2003, όπου  μια κόπια 16mm βρέθηκε στο προσωπικό αρχείο του δικηγόρου και δικαστή Σάμιουελ Λίμποβιτς. Όσο για την ταινία, αυτή γυρίστηκε μόλις σε 20 μέρες και κατάφερε μάλιστα να κερδίσει την “Χρυσή Άρκτο” στο Φεστιβάλ του Βερολίνου το 1957.

 

Στο ριμέικ της ταινίας το 1997, ο Τζακ Λέμον ενσαρκώνει τον αντίστοιχο ρόλο του Χένρι Φόντα σε σκηνοθεσία αυτή τη φορά του Γουίλιαμ Φρίντκιν, σ' ένα καλό όμως σαφώς υποδεέστερο φιλμ. 

 

Το 2008, το Αμερικάνικο Ινστιτούτο Κινηματογράφου ψήφισε την ταινία «Οι Δώδεκα Ένορκοι» (12 Angry Men) του Σίντνεϊ Λουμέτ, ως ως τη δεύτερη καλύτερη δικαστική ταινία όλων των εποχών...

 

«Ήταν αναμφισβήτητα ένας άκρως απαραίτητος δημιουργός της Νέας Υόρκης, παρότι κατά τραγική ειρωνεία, η καλύτερη ταινία του, "O Λόφος", γυρίστηκε κάπου αλλού. Διαρκώς εντυπωσιάζομαι από το πόσες ταινίες του ήταν υπέροχες, και πόσοι ηθοποιοί έβγαλαν τον καλύτερο εαυτό τους υπό τη σκηνοθετική του καθοδήγηση...» Γούντι Άλεν