"Σκηνοθέτησε το μέλλον τιμώντας το παρελθόν" της Μαρίας Κατσουνάκη ("Καθημερινή", 8/5/2013)

................................................................

Σκηνοθέτησε το μέλλον τιμώντας το παρελθόν

Της Μαρίας Κατσουνάκη

Ο Λευτέρης Βογιατζής επιβεβαίωνε με την παρουσία του την απόλυτη απόκλιση της τέχνης από την πολιτική. Με μια πρώτη ματιά, εντοπίζουμε μία γενική διαφορά: στην ελληνική καλλιτεχνική σκηνή (θέατρο, κινηματογράφο, μουσική, εικαστικά) υπάρχει, την τελευταία 50ετία τουλάχιστον, μια συνέχεια. Ο ένας δημιουργός παραδίδει τη σκυτάλη του στον άλλον. Ο Λευτέρης Βογιατζής, για παράδειγμα, χωρίς να αγνοεί τη «σχολή» του Εθνικού Θεάτρου (του Ροντήρη, του Μινωτή), θαύμαζε και εκτιμούσε τον Κουν, ανέδειξε νέους ηθοποιούς, στήριξε νέους σκηνοθέτες. Ακολούθησε τη δική του διαδρομή, αλλά στις σκηνοθεσίες του ενσωμάτωνε στοιχεία από την ιστορική πορεία του ελληνικού θεάτρου (όχι μόνον «ελληνικού» ασφαλώς). Ανάλογες προσωπικότητες μπορεί να συναντήσει κανείς και σε άλλους τομείς της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ανθρώπους, δηλαδή, που ακολουθούν το νήμα, γνωρίζουν τι έχει προηγηθεί, συναρθρώνοντας με πρωτοτυπία και φαντασία το παρελθόν και το παρόν, προβλέποντας το μέλλον. Που οροθετούν με ανατροπές τη δική τους στρατηγική αμφισβήτησης. Που αναδεικνύουν ρηξικέλευθες προτάσεις, συνομιλούν δυναμικά με το πιο πρόθυμο, το πιο ανοιχτό και το πιο καινοτόμο κομμάτι της κοινωνίας. Δεν απευθύνονται σε πλούσιους ή σε φτωχούς, αλλά σε όσους ενδιαφέρονται να αποκτήσουν μια διαφορετική, εναργή, οπτική γωνία μέσα από την οποία να βλέπουν και να ερμηνεύουν τον κόσμο. Η πολιτική, τώρα, ως τέχνη και οι πολιτικοί ως τα πρόσωπα που την ασκούν. Ας αναλογιστούμε τι ανέδειξε την τελευταία 50ετία η Ελλάδα, πόσοι και ποιοι ήταν εκείνοι που ξεχώρισαν, που καταγράφηκαν στην κοινωνική συνείδηση ως άτομα που επέδρασαν καταλυτικά, οδηγώντας τη χώρα σε μια καλύτερη επόμενη μέρα. Το ρεπερτόριο είναι μάλλον φτωχό, οι ηγετικές μορφές του παρελθόντος –όπως αποτιμώνται εκ των υστέρων– εξιδανικεύονται, εν πολλοίς, και από ένα παρόν που δεν αντέχει σε συγκρίσεις. Οσες αντεγκλήσεις και αν προκάλεσε ο Λευτέρης Βογιατζής όσο ζούσε, σήμερα που κηδεύεται, στο μυαλό όλων, υπερισχύει η μεγάλη τέχνη του. Με αυστηρά κριτήρια, χωρίς εύκολες συγκινήσεις και περαστικά εγκώμια. Ο Λευτέρης Βογιατζής δεν πλούτισε από το επάγγελμά του, απεχθανόταν την ποσότητα, τις ψεύτικες υποσχέσεις, τις μεγαλοστομίες, τη δήθεν ειλικρίνεια και –ακόμη περισσότερο– τον υποκριτικό οίστρο. Με βάσανο κέρδιζε το ελάχιστο, αποστρεφόταν τον θόρυβο της προβολής, δυσκολευόταν να αποκαταστήσει μια γενικώς αποδεκτή δημόσια εικόνα. Δεν ήθελε, δεν ήξερε πώς; Δεν έχει σημασία. Ο στόχος του δεν ήταν να «επικοινωνήσει» αυτό που κάνει, αλλά πρωτίστως να το κάνει. Να φτάσει στην παράσταση και να μην αρκεστεί ποτέ στο αποτέλεσμα, να αναζητά διαρκώς κάτι επιπλέον, να αλλάζει μία κίνηση, την εκφορά μιας λέξης, μιας φράσης, να τροποποιεί λίγο τις επί σκηνής σχέσεις, προσθέτοντας ή αφαιρώντας μια «κλωστή». Οπως δήλωσε και ο ηθοποιός Δημήτρης Ημελλος χθες, στην «Εφημερίδα των Συντακτών», «είναι ευλογία και κατάρα για τους ανθρώπους που γνώρισαν τον Λευτέρη και συνεργάστηκαν μαζί του». Ελεγε συχνά στους ηθοποιούς του: «Δεν μ’ ενδιαφέρει τι είναι εφικτό να γίνει, αλλά τι πρέπει να γίνει». Ή «όλα πρέπει να συμβαίνουν με λεπτότητα, γιατί ήθος σημαίνει αισθητική». Στο φύλλο της «Καθημερινής» της Μ. Παρασκευής γράφαμε ότι «ο Λευτέρης Βογιατζής έκανε στο θέατρο το ανέφικτο, εφικτό». Μάτωσε για να τα καταφέρει. Αρρώστησε. Συμβολικά και πραγματικά. Ποιος πολιτικός θα διακινδύνευε να ακολουθήσει το χνάρι του;