.........................................................
Στη Νότια Αφρική με εφαλτήριο τον Στρίντμπεργκ
Η σκηνοθέτρια και θεατρική συγγραφέας Γιαέλ
Φάρμπερ
("Εφημερίδα των Συντακτών", 12.06.2015)
Η Νοτιοαφρικανή σκηνοθέτρια
και θεατρική συγγραφέας Γιαέλ Φάρμπερ είναι εδώ και λίγα χρόνια από τα
πιο hot ονόματα στο παγκόσμιο θέατρο. Και μόνο η παράσταση «Mies Julie»
με το νοτιοαφρικανικό Baxter Theatre Centre, που βασίζεται στη
«Δεσποινίδα Τζούλια» του Στρίντμπεργκ, έχει φορτωθεί άπειρα βραβεία,
ξεκινώντας την πορεία της από το Φεστιβάλ του Εδιμβούργου. Και οι «New
York Times» την ενέταξαν στα δέκα καλύτερα θεάματα του 2012.
Από τότε μπήκε στα μεγαλύτερα θεατρικά σαλόνια, σκηνοθετώντας, για
παράδειγμα, με μεγάλη επιτυχία στο λονδρέζικο «Old Vic» τη «Δοκιμασία»
(«Μάγισσες του Σάλεμ») του Αρθουρ Μίλερ. Εφτασε μέχρι την Ινδία για να
ανεβάσει με Ινδές ηθοποιούς το «Nirbhaya» πάνω στην ιστορία του βιασμού
και της δολοφονίας της φοιτήτριας στο λεωφορείο.
Mπονγκίλε Μαντσάι και Χίλντα Κρόνιε |
Σήμερα και αύριο μπορούμε να δούμε στην «Πειραιώς 260», στο πλαίσιο
του Φεστιβάλ Αθηνών, την πολυσυζητημένη «Mies Julie» της. Η Γιαέλ
Φάρμπερ έχει κάνει μια τολμηρή αλλά και ερεθιστική διασκευή. Η Τζούλι
είναι λευκή, κόρη γαιοκτήμονα και ο Ζαν, μαύρος εργάτης στην πατρική της
φάρμα. Η σκηνοθέτρια έχει ακόμα αλλάξει τον ρόλο της Κριστίν, από
μαγείρισσα-αρραβωνιαστικιά του Ζαν, κάνοντάς την μητέρα του, που έχει
αναθρέψει κι αυτόν και την κυρά της, την Τζούλι. Και, κυρίως, έχει
μεταφέρει το δράμα του Στρίντμπεργκ στην μετά απαρτχάιντ Νότια Αφρική,
που τα πράγματα θεωρητικά έχουν αλλάξει αλλά ουσιαστικά παραμένουν τα
ίδια. Που οι πληγές είναι ανοιχτές, οι συγκρούσεις έντονες και τα
διλήμματα πολλά. Αλλά που μπορεί ένας μαύρος Ζαν και μια λευκή Τζούλι να
προσπαθήσουν να αγαπηθούν πέρα από την προϊστορία τους, όπως μας λέει η
Γιαέλ Φάρμπερ.
• Μια λευκή, πλούσια γυναίκα και ο μαύρος εργάτης στο
οικογενειακό κτήμα της είναι μια σχετικά εύκολη και απλή μεταφορά του
διάσημου ερωτικού ζεύγους του Στρίντμπεργκ. Αλλά εσείς κάνετε τα
πράγματα πιο πολύπλοκα, τοποθετώντας τη «Mies Julie» μετά το τέλος του
απαρτχάιντ. Γιατί θελήσατε να μιλήσετε για το σήμερα της χώρας σας μέσα
από το έργο του Στρίντμπεργκ;
Η αφηγηματική τακτική του Στρίντμπεργκ χρησιμοποιεί τη σεξουαλικότητα
για να ανοίξει όλα τα ενδεχόμενα, από την τρυφερότητα μέχρι τη βία, στη
σχέση δύο ανθρώπων, για να βγάλει όλες τις αλήθειες που κρύβονται.
Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι το σεξ μπορεί να γίνει ο καταλύτης για να πουν και
δυο Νοτιοαφρικανοί ό,τι παλιά δεν μπορούσε να ειπωθεί. Στο έργο του
Στρίντμπεργκ, βέβαια, το κέντρο της σύγκρουσης της Τζούλι και του Ζαν
είναι η διαφορά των τάξεων. Στη Νότια Αφρική, πάλι, το κεντρικό πρόβλημα
είναι το φυλετικό, αλλά κι αυτό είναι αναπόσπαστα δεμένο με την ταξική
οργάνωση της κοινωνίας. Γιατί, στην ουσία του ο φυλετικός διαχωρισμός
καταλήγει σε μια οικονομική διάκριση. Από τη μια είναι αυτοί που έχουν
δύναμη και ιδιοκτησία, από την άλλη αυτοί που δεν κατέχουν απολύτως
τίποτα. To σκληρό νόμισμα της εξουσίας είναι πάντα τα υλικά αγαθά, η
εκπαίδευση και οι δεξιότητες. Από εδώ ξεκίνησε η σημερινή οικονομική
ανισότητα στη Νότια Αφρική.
• Υπήρχαν κάποια ειδικά προβλήματα της Νότιας Αφρικής που θελήσατε να τονίσετε;
Πάνω από όλα με ενδιέφερε να μιλήσω για την αναδιανομή της γης και
για το πώς είναι δυνατόν να γίνει λογιστικός έλεγχος σε όλα αυτά που
κλάπηκαν από τους μαύρους στη διάρκεια του απαρτχάιντ. Για παράδειγμα,
το αγρόκτημα της οικογένειας της Τζούλι είναι χτισμένο πάνω σε ένα
αρχαίο, προγονικό νεκροταφείο και ένα δέντρο, που αρνείται να πεθάνει
και επιμένει και ξεφυτρώνει μέσα από το πάτωμα διεκδικώντας χώρο. Ηθελα
ακόμα να μιλήσω για τον πόλεμο μεταξύ της παλιάς και της νέας γενιάς.
Ενιωθα, δηλαδή, ότι με πίεζαν πολλά θέματα που κρατάνε τη χώρα μου σε
οπισθοδρόμηση γιατί είναι θαμμένα επί καιρό. Και, ξέρετε, δεν είναι απλά
πράγματα, είναι θρεμμένα με αίμα. Η λευκή Τζούλι, για παράδειγμα, είναι
εξίσου δεμένη με τη γη της όσο και ο Ζαν -και εκεί βρίσκεται το
δίλημμα.
• Υπάρχει κι ένα θέμα διαταξικό και αιώνιο, της γυναικείας
σεξουαλικότητας και της εκμετάλλευσης των γυναικών. Αυτό σας ενδιέφερε;
Φυσικά. Ηθελα να μιλήσω για τα σώματα των γυναικών σαν πεδία μάχης,
όπου οι άνδρες ξεδιπλώνουν τους πολέμους τους. Και ήθελα να το κάνω αυτό
μέσα από το τρυφερό, βάρβαρο, τρομακτικό, αλλά και συγκινητικό πρίσμα
ενός άνδρα και μιας γυναίκας, που προσπαθούν να αγαπηθούν παρ’ όλη την
προϊστορία τους και την ιεραρχία. Και για όλα αυτά το κείμενο του
Στρίντμπεργκ μού πρόσφερε το τέλειο εφαλτήριο.
• Ξέρουμε ότι η «Mies Julie» έκανε και κάνει μια θριαμβευτική παγκόσμια πορεία. Πώς έγινε όμως δεκτή στη Νότια Αφρική;
Ο τρόπος με τον οποίο υποδέχτηκε την παράσταση η Νότια Αφρική ήταν το
ίδιο πολύπλοκος με την ίδια. Κατ’ αρχάς υπήρξε μια γνήσια και
ειλικρινής αναγνώριση της καλλιτεχνικής της αξίας. Υστερα, όμως, από
κάποιες παραστάσεις επικρατούσε μια αποσβολωμένη σιωπή. Είναι φυσικό,
για πολλούς Νοτιοαφρικανούς η παρακολούθησή της άνοιγε μεγάλες πληγές.
Αλλά, πάνω απ’ όλα, εισέπραξα από το κοινό μια βαθιά ευγνωμοσύνη γιατί
δεν φοβηθήκαμε να πούμε δύσκολα πράγματα. Κι αυτός είναι πιστεύω ο ρόλος
του θεάτρου.
• Γιατί αλλάξατε τον ρόλο της υπηρέτριας Κριστίν και από αρραβωνιαστικιά του Ζαν την κάνατε μητέρα του;
Ο Ζαν θα ήταν περισσότερο υπόλογος απέναντι στη μητέρα του παρά σε
οποιαδήποτε αρραβωνιαστικιά ή φιλενάδα. Ιδιαίτερα στις αγροτικές
περιοχές οι εντάσεις ανάμεσα στην παλιά και τη νέα γενιά βιώνονται με
τραγικό τρόπο. Η νέα γενιά έχει κουραστεί πια να περιμένει. Αλλά η παλιά
γενιά, που επέζησε του απαρτχάιντ, έχει μάθει στη στωικότητα. Αυτό
ισχύει σε γενικές γραμμές, γιατί την ίδια στιγμή η προηγούμενη γενιά
είναι αυτή που ξεκίνησε και ηγήθηκε στον αγώνα για την απελευθέρωση της
Νότιας Αφρικής. Στο πρόσωπο του Ζαν, που νιώθει υπόλογος στη μητέρα και
τους προγόνους του, αλλά θέλει και απελπισμένα να προχωρήσει μπροστά, σε
ένα νέο μέλλον, εκπροσωπούνται όλες οι αγωνίες και ματαιώσεις της
χώρας. Το ίδιο ισχύει και για την Τζούλι. Κι αυτή νιώθει υπόλογη
απέναντι στον πατέρα της και όλα αυτά για τα οποία αγωνίστηκε. Ετσι, η
αντιπαράθεση του πατέρα της Τζούλι (που είναι παρών στη σκηνή μέσα από
ένα ισχυρό σύμβολο, τις μπότες του, που καθαρίζει ο Ζαν) και της
Κριστίν-μητέρας του Ζαν, που καθαρίζει το πάτωμα, γίνεται πολύ πιο
ισχυρό πεδίο για να αναπτυχθεί η ιστορία από το να είναι η Κριστίν απλώς
φιλενάδα του Ζαν και να την απατά. H προδοσία του λαού σου και της
ιστορίας σου έχει πολύ μεγαλύτερο διακύβευμα από μια απιστία. Ετσι είναι
η Νότια Αφρική, μια χώρα υψηλού ρίσκου.
• Πώς είναι σήμερα τα πράγματα στη χώρα σας; Ζείτε εδώ και καιρό στο εξωτερικό.
Ενας έρωτας με έκανε να αφήσω τη χώρα μου για τον Καναδά. Δεν είμαι
πια μαζί με αυτό το πρόσωπο, αλλά εξακολουθώ να μένω στο Μόντρεαλ γιατί
έχουμε μια όμορφη κόρη και θέλω να βλέπει εύκολα και τους δυο γονείς
της. Μόνο από έρωτα θα εγκατέλειπα τη χώρα μου. Είμαι βαθιά δεμένη μαζί
της. Εξακολουθεί να αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις, είναι ένα μέρος στο
οποίο μπορείς να δεις τα καλύτερα, αλλά και τα χειρότερα που οι
άνθρωποι είναι ικανοί να κάνουν. Κι αυτό ισχύει για κάθε κοινωνία που
έζησε τόσο καιρό μέσα στην αδικία. Ελπίζω ότι μια μέρα θα μπορέσει να
δημιουργήσει την ταυτότητά της, αφήνοντας πίσω τις συμφορές της.
• Πριν από λίγα χρόνια είχατε φέρει στην Αθήνα μια «Ορέστεια» με εντελώς νοτιοαφρικανικό χρώμα.
Ακριβώς, η «Molora», έτσι την έλεγα, ήταν τοποθετημένη στη διάρκεια
των ακροάσεων στην Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης , όπου η
Κλυταιμνήστρα και η Ηλέκτρα αντιμετωπίζουν η μία την άλλη για να
συμφιλιωθούν με το παρελθόν τους. Χρησιμοποίησα τους κύκλους της βίας,
που με τόση δύναμη αρθρώνονται στην «Ορέστεια», για να δείξω πώς αυτός ο
κύκλος κάποια στιγμή έσπασε στη Νότια Αφρική. Ο Χορός μου αποτελούνταν
από μια ομάδα ντόπιων γυναικών Xhosa (Κόζα), από αγροτική περιοχή. Οι
φωνές τους και η παρουσία τους εξέπεμπαν τέτοια δύναμη, που ήταν για
μένα ό,τι κοντινότερο μπορούσα να φανταστώ στο μέγεθος της αρχαίας
συνθήκης του Χορού, που ελάχιστα καταλαβαίνουμε πια στους σύγχρονούς μας
καιρούς.
info:
Σήμερα και αύριο, Χώρος Η Πειραιώς 260, 9 μ.μ. Εισιτήρια: 25, 20, φοιτ. 15, άνεργοι-ΑμεΑ 5 ευρώ.
